فرونشست زمین، تهدید پنهان برای نیمی از جمعیت ایران

فرونشست زمین در ایران، دیگر یک هشدار علمی صرف نیست، بلکه بحرانی فراگیر است که به گفته دکتر علی بیت‌اللهی، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، اکنون زندگی ۴۰ میلیون نفر از جمعیت کشور را تهدید می‌کند. پدیده‌ای که در نتیجه‌ی افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی، کاهش بارش برف و سیلابی شدن بارندگی‌ها، طی چهار دهه اخیر به شکل فزاینده‌ای گسترش یافته و به‌ویژه در جنوب تهران و استان‌هایی چون کرمان، البرز و قم خود را با شدت بیشتری نشان می‌دهد.

بیت‌اللهی توضیح می‌دهد که با برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و عدم تعادل در تغذیه آبخوان‌ها، لایه‌های زمین فشرده شده و خاصیت آب‌گیری خود را از دست داده‌اند؛ فرآیندی برگشت‌ناپذیر که به «مرگ آبخوان» تعبیر می‌شود.

نکته مهم آن است که این بحران، برخلاف مخاطرات طبیعی، انسان‌ساخت و بنابراین قابل مدیریت است. کشورهای توسعه‌یافته مانند ژاپن، چین و آمریکا با برنامه‌ریزی دقیق، موفق به مهار فرونشست شده‌اند؛ اما در ایران هنوز هم برداشت بی‌رویه آب در بخش کشاورزی و صنعت، مکان‌یابی غلط صنایع آب‌بر و نبود بهره‌وری در تولید محصولات زراعی، از عوامل تشدیدکننده آن به شمار می‌روند.

این پدیده نه تنها حیات منابع آبی، بلکه امنیت زیرساختی کشور را نیز به مخاطره انداخته است. طبق گفته بیت‌اللهی، بیش از ۱۰ هزار کیلومتر خطوط گاز، صدها کیلومتر خطوط ریلی و بیش از نیمی از بافت‌های تاریخی کشور در پهنه‌های فرونشستی قرار گرفته‌اند.

به ویژه در تهران، مناطقی چون ۱۷، ۱۸، ۱۹، ۲۰، ۲۱، ۱۰ و ۱۱ با نرخ فرونشستی تا ۳۶ سانتی‌متر در سال مواجه‌اند؛ موضوعی که همزمان با اتکای بیش از ۵۰ درصدی این کلان‌شهر به آب‌های زیرزمینی، چالش بزرگی را در برابر آینده شهری و زیست‌محیطی پایتخت قرار می‌دهد.

این عضو مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی بر ضرورت بازنگری جدی در سیاست‌های آبی، توزیع عادلانه جمعیت، اصلاح الگوی کشت، ارتقای راندمان آب در کشاورزی و تمرکز بر توسعه مناطق کم‌جمعیت و پرآب کشور تأکید می‌کند و هشدار می‌دهد: فرصت برای اقدام محدود است و هرگونه تعلل، با خساراتی جبران‌ناپذیر همراه خواهد بود.

*بازنویسی : تحریریه پژواک کارفرما