فقر پنهان پشت اعداد؛ کاهش ضریب جینی نشان‌دهنده چیست؟
مرکز آمار ایران از کاهش ۰.۰۱ واحدی ضریب جینی در سال ۱۴۰۳ خبر داده است؛ عددی که به ظاهر نشانه کاهش نابرابری است، اما کارشناسان اقتصادی هشدار می‌دهند این کاهش ممکن است نشانه رشد فقر و کوچک‌تر شدن سفره خانوارهای کم‌درآمد باشد و لزوماً بهبود عدالت اقتصادی را نشان نمی‌دهد.
مرکز آمار ایران اخیراً اعلام کرده است که ضریب جینی کشور در سال ۱۴۰۳ به رقم ۰.۳۸۷ رسیده؛ عددی که نسبت به سال قبل ۰.۰۱ واحد کاهش نشان می‌دهد. کاهش این شاخص، در نگاه نخست می‌تواند علامتی مثبت و نشانه‌ای از کاهش نابرابری باشد، اما تحلیل‌های کارشناسان حکایت از واقعیتی دیگر دارد: افزایش جمعیت فقرا و تعمیق فقر در جامعه.
ضریب جینی؛ آینه‌ای از توزیع درآمد
ضریب جینی یکی از مهم‌ترین شاخص‌های جهانی برای سنجش توزیع درآمد است. این شاخص بین صفر تا یک تعریف می‌شود؛ هرچه به صفر نزدیک‌تر باشد، توزیع درآمد عادلانه‌تر است و هرچه به عدد یک نزدیک شود، نشانه نابرابری شدید است. اما همان‌طور که اقتصاددانان یادآور می‌شوند، این شاخص فقط فاصله‌ها را نشان می‌دهد، نه وضعیت واقعی رفاه. به عبارت دیگر، ممکن است نابرابری کم باشد اما جامعه در عین حال گرفتار فقر گسترده باشد.
آمار رسمی؛ کاهش فاصله یا تغییر ترکیب جمعیت؟
بر اساس داده‌های مرکز آمار:
- ضریب جینی کل کشور: ۰.۳۸۷ (کاهش ۰.۰۱۰۹ واحدی نسبت به سال قبل)
- مناطق شهری: ۰.۳۶۸۹ (کاهش ۰.۰۱۳۱ واحدی)
- مناطق روستایی: ۰.۳۵۳۲ (کاهش ۰.۰۰۵۱ واحدی)
همچنین در سال ۱۴۰۳، سهم هزینه دهک‌های پایین‌تر نسبت به سال قبل افزایش یافته، در حالی که سهم دهک‌های نهم و دهم (پردرآمدترین‌ها) کاهش پیدا کرده است. این تغییرات ظاهراً نشان می‌دهد که توزیع درآمد کمی عادلانه‌تر شده است. اما پرسش اصلی اینجاست: آیا این به معنای بهبود واقعی وضعیت معیشت مردم است یا صرفاً نتیجه پایین آمدن سطح عمومی درآمدها؟
هشدار اقتصاددانان؛ کاهش نابرابری به دلیل رشد فقر
حسین راغفر، اقتصاددان و استاد دانشگاه، این کاهش را نه نشانه بهبود عدالت، بلکه نشانه تشدید فقر دانسته است. او توضیح می‌دهد:
«تصور کنید در روستایی بسیار فقیر، فاصله درآمدی بین کدخدا و یک کشاورز ساده چندان زیاد نباشد؛ در این حالت ضریب جینی پایین خواهد بود، اما کل روستا همچنان فقیر است. همین مسأله می‌تواند در مقیاس ملی هم رخ دهد.»
به گفته راغفر، هم‌زمان با کاهش ضریب جینی، شاخص‌های دیگری مانند تولید ناخالص داخلی سرانه نشان می‌دهند که وضعیت خانوارها نسبت به سال گذشته بدتر شده است. بنابراین کاهش نابرابری، نتیجه کاهش درآمد طبقات بالا و گسترش فقر در میان طبقات متوسط و پایین بوده است.
فقر پنهان؛ واقعیتی پشت آمار
تحلیل داده‌ها نشان می‌دهد که در سال گذشته، سهم هزینه ۲۰ درصد کم‌هزینه‌ترین خانوارها اندکی افزایش یافته، در حالی که سهم ۲۰ درصد پردرآمدترین‌ها کاهش داشته است. اما این جابه‌جایی الزاماً نشانه عدالت نیست، چراکه بخش بزرگی از طبقه متوسط به سمت طبقات پایین سقوط کرده و وزن آماری دهک‌های پایین بیشتر شده است. در چنین شرایطی، حتی اگر فاصله درآمدی کمتر شود، سفره‌ها کوچک‌تر و فقر گسترده‌تر می‌شود.
ضریب جینی تنها کافی نیست
کارشناسان اقتصادی بر این نکته تأکید دارند که ضریب جینی به‌تنهایی معیار مناسبی برای ارزیابی عدالت اجتماعی نیست. این شاخص باید در کنار سایر متغیرها مانند رشد اقتصادی، نرخ فقر مطلق، تورم و قدرت خرید خانوارها تحلیل شود. کاهش اخیر ضریب جینی بدون در نظر گرفتن این شاخص‌ها، تصویری گمراه‌کننده ارائه می‌دهد و می‌تواند سیاست‌گذاران را به خطا بیندازد.
جمع‌بندی؛ کاهش عدد، افزایش نگرانی
ضریب جینی عددی بی‌رحم است؛ فاصله‌ها را نشان می‌دهد بی‌آنکه از کیفیت زندگی بگوید. کاهش آن در سال ۱۴۰۳، اگرچه در ظاهر خبر خوبی به نظر می‌رسد، اما کارشناسان معتقدند پشت این عدد، واقعیتی تلخ از کوچک‌تر شدن سفره‌ها و افزایش جمعیت فقرا نهفته است.
بنابراین، این کاهش نه نشانه‌ای از بهبود عدالت اقتصادی، بلکه هشداری برای سیاست‌گذاران است؛ هشداری مبنی بر اینکه جامعه بیش از پیش به سمت فقر گسترده حرکت می‌کند و نیازمند بازنگری جدی در سیاست‌های رفاهی و اقتصادی است.
*بازنویسی: تحریریه پژواک کارفرما
انتهای پیام