فرش دستباف ایران/میراث جهانی در جدال با رکود

صادرات فرش دستباف ایران همچنان در وضعیت رکود قرار دارد و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد ارزش صادرات این کالا در سال ۱۴۰۴ نیز از حدود ۴۰ میلیون دلار فراتر نخواهد رفت؛ رقمی که نسبت به دوران طلایی صادرات فرش در دهه‌های گذشته فاصله‌ای چشمگیر دارد.

با وجود امید به رونق صادرات پس از اجرای آیین‌نامه جدید از اسفند سال گذشته—که تعهد ارزی صادرکنندگان فرش و صنایع دستی را به میزان ارزش مواد اولیه کاهش داد—تأثیرات مثبت این سیاست به دلیل شرایط سیاسی و اقتصادی پیش‌بینی‌نشده منطقه، از جمله وقوع جنگ دوازده‌روزه، نمایان نشد.

مرتضی حاجی آقامیری، رئیس کمیسیون فرش، هنر و صنایع دستی اتاق ایران، می‌گوید صادرات فرش دستباف در شش ماه نخست امسال تقریبا در سطح سال گذشته باقی مانده و احتمالاً تا پایان سال نیز به حدود ۴۰ میلیون دلار محدود خواهد شد. او تأکید می‌کند مشکلات مربوط به بازگشت ارز همچنان یکی از مهم‌ترین موانع صادرات است، هرچند بانک مرکزی سیاست‌های جدیدی را برای تسهیل این روند تدوین کرده است.

کارشناسان معتقدند که نبود ثبات اقتصادی، نوسانات ارزی، محدودیت‌های مالی و بانکی و همچنین ضعف در اجرای کامل سیاست‌های حمایتی باعث شده صادرات نه تنها در حوزه فرش، بلکه در دیگر بخش‌های صنایع دستی نیز با رشد پایدار مواجه نشود. از نگاه فعالان این عرصه، عملیاتی شدن واقعی سیاست‌های حمایتی می‌تواند زمینه بازگشت تدریجی فرش ایرانی به بازارهای جهانی را فراهم کند.

پیشینه صادرات فرش دستباف

مرور آمارهای سه دهه اخیر نشان می‌دهد که ایران در دهه ۱۳۷۰ و اوایل دهه ۱۳۸۰ با صادرات سالانه حدود دو میلیارد دلار فرش دستباف، جایگاه اول جهانی را در اختیار داشت و بازارهای آمریکا، اروپا، ژاپن و کشورهای عربی از مهم‌ترین مقاصد صادراتی بودند.

اما این صنعت از اوایل دهه ۱۳۹۰ با افت جدی مواجه شد. در سال ۱۳۹۱ ارزش صادرات به ۴۲۷ میلیون دلار رسید و در سال ۱۳۹۴ به ۲۹۰ میلیون دلار کاهش یافت. خروج آمریکا از برجام در سال ۱۳۹۷ و قرارگیری فرش ایرانی در فهرست تحریم‌ها، ضربه‌ای سنگین به صادرات وارد کرد و صادرات به زیر ۱۰۰ میلیون دلار سقوط کرد.

در سال ۱۳۹۸ صادرات تنها ۷۳ میلیون دلار ثبت شد و روند نزولی همچنان ادامه یافت؛ به‌طوری‌که در سال ۱۴۰۱ ارزش صادرات به ۵۰.۷ میلیون دلار رسید—رقمی که نسبت به سال ۱۳۷۳ کاهش بیش از ۹۸ درصدی را نشان می‌دهد.

ترکیبی از تحریم‌ها، مشکلات ارزی، محدودیت‌های بانکی و مقررات پیچیده صادراتی سبب شده صنعت فرش دستباف ایران که زمانی ستون اصلی صادرات غیرنفتی کشور بود، اکنون در تله رکود باقی بماند.

*بازنویسی: تحریریه پژواک کارفرما