سقوط صادرات فرش دستباف به زیر ۴۰ میلیون دلار؛ صنعت اصیل ایرانی در سراشیبی فراموشی

مدیر عامل اتحادیه سراسری تعاونی‌های فرش دستباف ایران با بیان اینکه صادرات فرش دستباف به زیر۴۰میلیون دلار رسیده است گفت:این رقم یک دهم صادرات دهه ۱۳۰۹ و یک چهلم دهه ۷۰ است.

عبداله بهرامی، مدیر عامل اتحادیه سراسری تعاونی‌های فرش دستباف ایران و رییس کمیسیون فرش وصنایع دستی اتاق تعاون ایران در گفت‌وگو با تسنیم, درباره مشکلات فرش دستباف گفت: فرش دستباف، نه تنها یک کالای مصرفی یا تزئینی، بلکه نماد هویت، فرهنگ، هنر و اصالت ایرانی است. سال‌ها این هنر-صنعت، در کنار نقش‌آفرینی در اقتصاد کشور، محملی برای اشتغال پایدار، به‌ویژه در مناطق کم برخوردار و روستایی بوده است. اما امروز، هنرصنعت فرش دستباف ایران در حال تجربه یکی از سخت‌ترین دوران‌های تاریخی خود است؛ تولید کاهش یافته، صادرات سقوط کرده و صد ها هزار بافنده یا بیکار شده‌اند یا به مشاغل دیگر مهاجرت کردند .

 وی ادامه داد: در دهه‌های گذشته، به‌ویژه در دهه ۱۳۷۰، صادرات فرش دستباف ایران از مرز ۱.۵ میلیارد دلار در سال می‌گذشت و جایگاهی حدود ۳۵درصد صادرات غیرنفتی کشور را داشت . در آن دوران و بعد آن حدود بیش از ۱۷۰۰ تعاونی فرش دستباف درسراسر کشور در وزارت تعاون تشکیل و شروع به فعالیت نمودند که صدها هزار بافنده در نقاط مختلف ایران از این صنعت ارتزاق می‌کردند. اما امروز، صادرات فرش به زیر ۴۰میلیون دلار در سال رسیده؛ رقمی که عملاً یک دهم صادرات دهه ۱۳۹۰و یک چهلم دهه ۷۰است.

 بهرامی گفت: تعداد تعاونی‌های فعال نیز به کمتر از ۵۰۰تعاونی کاهش یافته و بسیاری از آن‌ها نیز با حداقل ظرفیت فعالیت دارند. این کاهش، نتیجه مستقیم مجموعه‌ای ازعدم حمایت و عوامل اقتصادی، قانونی و مدیریتی است که بدون چاره‌اندیشی فوری، می‌تواند منجر به فروپاشی کامل این صنعت بخصوص در حوزه تعاون شود.

مدیر عامل اتحادیه سراسری تعاونی‌های فرش دستباف ایران درباره دلایل تمایل روزافزون مردم به فرش ماشینی بیان کرد:یکی از دلایل مهم افت بازار داخلی فرش دستباف، گرایش مصرف‌کنندگان به فرش ماشینی است. این موضوع دلایل متعددی شامل قیمت پایین‌تر فرش ماشینی در مقایسه با نمونه دستباف،دسترسی آسان‌تر و تبلیغات گسترده‌تر،تغییر ذائقه نسل جدید به سمت دکوراسیون‌های مدرن و فقدان برنامه‌های ترویجی و آموزشی در حوزه فرهنگ‌سازی فرش دستباف است.

وی گفت: ضعف در طراحی‌های متناسب با سلیقه روز در تولیدکنندگان سنت‌گرای فرش دستباف عدم انسجام وبکار گیری وحمایت از توان وظرفیت دانش آموختگان جوان این هنر صنعت که چندین هزار نفر می‌باشند .

مدیر عامل اتحادیه سراسری تعاونی‌های فرش دستباف ایران درباره موانع و چالش‌های فرش دستباف ایران افزود: صنعت فرش دستباف با مشکلات ساختاری و سیاست‌گذاری متعددی از جمله عدم اجرای کامل قانون بیمه قالیبافانعلی‌رغم تصویب قانونی جهت حمایت بیمه‌ای از قالیبافان، اجرای ناقص آن باعث شده بسیاری از فعالان این حوزه بدون پشتوانه و امنیت شغلی باشند، تورم و نوسانات ارزیافزایش شدید قیمت مواد اولیه (نخ، رنگ، دار و...) در کنار بی‌ثباتی بازار ارز، باعث شده تولید برای بافنده‌ها صرفه اقتصادی نداشته باشد، عدم اعطای تسهیلات حمایتی به تعاونی‌هابسیاری از تعاونی‌های فرش به دلیل بدهی بانکی یا نبود سرمایه در گردش از گردونه تولید خارج شده‌اند.

وی در ادامه گفت: اجرای مصوبه تعهد ارزی و ضربه به صادرات فرش الزام صادرکنندگان فرش به بازگرداندن ارز حاصل از صادرات به سامانه نیما، بدون در نظر گرفتن ویژگی خاص صادرات فرش دستباف، عملاً صادرات این محصول را متوقف کرده است. فقدان حمایت‌های موثر از بازاریابی بین‌المللی حضور کمرنگ ایران در نمایشگاه‌های جهانی فرش و عدم بروزرسانی برند ملی فرش ایران، باعث عقب‌ماندگی در رقابت جهانی شده است.

بهرامی بیان کرد: مزیت‌های فرش دستباف؛ فرصت‌های فراموش‌شده فرش دستباف، بر خلاف فرش ماشینی، دارای مزایای بی‌نظیری است که می‌تواند نقش کلیدی در توسعه پایدار ایفا کند. اشتغال‌زایی گسترده و ارزان، با حداقل سرمایه، می‌توان زمینه اشتغال خانگی برای خانواده‌ها، به‌ویژه زنان سرپرست خانوار را فراهم کرد.فرش‌های دستباف با الیاف طبیعی و رنگ‌های گیاهی تولید می‌شوند و هیچ آسیبی به طبیعت وارد نمی‌کنند. هر مترمربع فرش دستباف می‌تواند ده‌ها برابر یک متر فرش ماشینی برای کشور ارزآوری داشته باشد. فرش‌های ایرانی روایت‌گر داستان‌ها، طرح‌ها و باورهای اقوام مختلف ایران‌زمین هستند. برخلاف فرش ماشینی که از مواد مصنوعی ساخته می‌شود، فرش دستباف حساسیت‌زا نیست و برای سلامت خانواده‌ها مناسب‌تر است وباز جذب محیط زیست میشود و الایندگی محیط زیست ندارد.

وی در بیان راهکارها و پیشنهادات کارشناسان در احیای صنعت فرش دستباف گفت: بازنگری در قانون تعهد ارزی برای فرش دستباف ، اجرای کامل و بدون تبعیض قانون بیمه قالیبافان باید صورت گیرد. باید فرش دستباف از قوانین عمومی صادرات مستثنا شود، چرا که ماهیت صادرات آن متفاوت است.قالیبافان بدون بیمه، آینده‌ای ندارند. دولت باید به تعهدات خود در این حوزه عمل کند. حمایت مالی و تسهیلاتی از تعاونی‌ها و کارگاه‌های  تولیدی  از جمله اختصاص وام‌های کم‌بهره، تأمین مواد اولیه ارزان و آموزش‌های به‌روز می‌تواند تعاونی‌ها را احیا کند.

مدیر عامل اتحادیه سراسری تعاونی‌های فرش دستباف ایران اظهار داشت: برندسازی، طراحی نوآورانه و تبلیغات جهانی فرش ایرانی باید با سلیقه روز دنیا همراه شود و برند "فرش ایران" دوباره در بازارهای جهانی بدرخشد. حضور فعال در نمایشگاه‌های بین‌المللی و تقویت دیپلماسی تجاری فرش صادرات فرش نیازمند حمایت‌های بازاریابی حرفه‌ای و حضور مداوم در صحنه جهانی است.

بهرامی گفت: ارتباط مطلوب اجتماعی با کشورهای جهان واستفاده از مزیت‌های گردشگری ناب ایران زمین فرش دستباف، نه فقط یک محصول صادراتی یا یک کالای هنری، بلکه بخشی از روح فرهنگی ایران است. بی‌توجهی به آن، مساوی است با از دست دادن هزاران شغل، صدها سال میراث فرهنگی، و فرصتی طلایی برای ارزآوری پایدار.اگر تصمیم‌گیران به این صنعت نجیب و ریشه‌دار توجه ویژه نشان دهند، فرش ایرانی می‌تواند بار دیگر به جایگاه درخور خود بازگردد و نقشی اساسی در شکوفایی اقتصادی ایفا کند.