چرخه معیوب بودجه نفتی ایران/ هزینههای روزمره به جای سرمایهگذاری بلندمدت
وابستگی مداوم بودجه ایران به درآمدهای نفتی، سرمایهگذاری در زیرساختها و صنایع کلیدی را کاهش داده و فرسودگی تجهیزات و پروژههای نیمهتمام، اقتصاد کشور را با چالشهای جدی برای آینده مواجه کرده است.
اقتصاد ایران سالهاست درگیر یک چرخه معیوب بودجهای است؛ چرخهای که محور آن وابستگی شدید به درآمدهای نفتی است و پیامد آن کمبود سرمایه برای نوسازی زیرساختها و تجهیزات کلیدی کشور. حتی در دورههایی که قیمت نفت بالا بوده یا درآمدهای نفتی افزایش یافته، بخش عمده منابع صرف هزینههای جاری شده است؛ مخارجی که نه ارزش بلندمدت ایجاد میکنند و نه از استهلاک زیرساختها جلوگیری میکنند.
نتیجه این رویکرد، پروژههای نیمهتمام، صنایع فرسوده و محدودیت در ظرفیت تولیدی کشور است؛ وضعیتی که بسیاری از اقتصاددانان هشدار میدهند میتواند رشد اقتصادی آینده را برای سالها محدود کند.
چرخه معیوب بودجهای چگونه شکل گرفته است؟
دولت برای تأمین هزینههای روزانه خود به منابع پایدار مالیاتی تکیه نکرده و درآمد نفتی که میتوانست به عنوان پیشران توسعه عمل کند، صرف هزینههای جاری شده است. این روند بارها در بودجه تکرار شده و باعث ایجاد کسریهای ساختاری و افزایش وابستگی به نفت شده است. پروژههای زیرساختی و صنعتی نیز از کاهش سرمایهگذاری رنج میبرند؛ صنایع انرژیبر مانند نفت و گاز، برق، فولاد و حملونقل ریلی با استهلاک انباشته مواجهاند. در برخی بخشها نسبت سرمایهگذاری جدید به استهلاک حتی کمتر از یک شده است، به این معنا که فرسودگی از نوسازی پیشی گرفته است.
نفت؛ منبع هزینه امروز، نه سرمایه فردا
بررسیها نشان میدهد بیش از دو سوم درآمد نفتی طی دو دهه گذشته صرف هزینههای جاری شده و بودجههای عمرانی، حتی اگر تصویب شده باشند، کمتر از ۵۰ درصد محقق شدهاند. رضا بوستانی، اقتصاددان، میگوید: «بودجه ایران نفت را خرج میکند، اما آن را به سرمایه تبدیل نمیکند. اگر تنها ۳۰ درصد درآمد نفتی طی ۱۵ سال گذشته در زیرساختها سرمایهگذاری میشد، امروز نیاز به تعمیرات اضطراری و هزینههای سنگین نداشتیم.»
پیامدها و خطرات ادامه وضعیت فعلی
- کاهش ظرفیت تولید ملی و کاهش توان رقابتی صنایع
- افزایش هزینههای تولید و مصرف انرژی
- فشار بیشتر بر بودجه برای تعمیرات اضطراری
- کاهش جذابیت سرمایهگذاری داخلی و خارجی
راهکارها برای شکستن چرخه معیوب
کارشناسان پیشنهاد میکنند:
- هدایت درآمدهای نفتی به سمت داراییهای مولد و سرمایهگذاری بلندمدت
- کاهش سهم هزینههای جاری و تقویت منابع درآمدی پایدار
- اصلاح نظام اولویتبندی پروژههای عمرانی
- حفظ نقش صندوق توسعه ملی و جلوگیری از برداشتهای مکرر
- افزایش مشارکت بخش خصوصی در پروژههای زیرساختی و انرژی
اقتصاد ایران اکنون در نقطهای بحرانی قرار دارد و اصلاحات ساختاری در بودجه و استفاده هوشمندانه از درآمد نفتی تنها راه نجات از چرخه وابستگی و فرسودگی زیرساختها است.
*بازنویسی:تحریریه پژواک کارفرما
انتهای پیام