چرا ارز تک‌نرخی نمی‌شود؟ گره در ساختار نامتوازن تجارت خارجی ایران
در حالی که وزارت اقتصاد بر تک‌نرخی شدن ارز تأکید دارد، بانک مرکزی آن را فعلاً غیرممکن می‌داند؛ دلیل اصلی، ساختار نامتوازن تجارت خارجی ایران است که صادرات عمدتاً خام و واردات وابسته به مواد اولیه و تجهیزات تولید است.
در حالی که وزارت اقتصاد بر ضرورت تک‌نرخی شدن ارز تأکید دارد، بانک مرکزی این سیاست را در شرایط فعلی غیرممکن می‌داند. بررسی‌ها نشان می‌دهد ریشه اصلی مشکل تنها به نوسانات بازار محدود نمی‌شود، بلکه در ساختار نامتوازن تجارت خارجی ایران نهفته است؛ جایی که صادرات بر پایه مواد خام و نیمه‌خام استوار است و واردات به‌شدت به مواد اولیه و تجهیزات تولید وابسته است.
اختلاف نظر بانک مرکزی و وزارت اقتصاد
موضوع تک‌نرخی شدن ارز بار دیگر به یکی از جدی‌ترین مباحث میان سیاست‌گذاران اقتصادی تبدیل شده است. رئیس کل بانک مرکزی اخیراً با تأکید بر محدودیت‌های موجود تصریح کرده است: «در شرایط فعلی امکان حرکت به سمت تک‌نرخی شدن ارز وجود ندارد» و مدیریت چندنرخی ناگزیر است.
این موضع در حالی است که سیدعلی مدنی‌زاده، وزیر اقتصاد، بارها اعلام کرده «نرخ ارز باید تک‌نرخی شود و دولت موظف است در این مسیر گام بردارد».
صادرات خام؛ ستون منابع ارزی کشور
صادرات ایران عمدتاً به مواد خام و نیمه‌خام وابسته است. بخش عمده منابع ارزی کشور از پنج گروه اصلی پتروشیمی، پالایشی، فولاد، فلزات رنگین و فرآورده‌های نفتی تأمین می‌شود. طبق آیین‌نامه بازگشت ارز حاصل از صادرات، این گروه‌ها ملزم به عرضه ۱۰۰ درصدی ارز در سامانه‌های بانک مرکزی هستند.
به‌عنوان نمونه، سال گذشته صادرات پتروشیمی‌ها حدود ۱۵ میلیارد دلار، صادرات پالایشگاه‌ها بیش از ۴.۵ میلیارد دلار، صادرات فولاد و فلزات رنگین حدود ۱۲ میلیارد دلار و صادرات فرآورده‌های نفتی نزدیک به ۴ میلیارد دلار بوده است.
واردات؛ از مواد اولیه تا کالاهای لوکس
در سوی دیگر، بیش از ۷۰ درصد واردات ایران به مواد اولیه، ماشین‌آلات و تجهیزات خطوط تولید اختصاص دارد؛ اقلامی که هرگونه تغییر در نرخ ارز به سرعت بر هزینه تولید و تورم اثر می‌گذارد.
با این حال حدود ۳۰ درصد واردات نیز شامل کالاهای مصرفی و لوکس مانند خودرو، موبایل و لپ‌تاپ است. ارزش این بخش بیش از ۱۲ میلیارد دلار برآورد می‌شود و برخلاف بخش تولید، حساسیت کمتری به تغییرات نرخ ارز دارد.
مانع اصلی تک‌نرخی شدن ارز
تفاوت بنیادین میان ترکیب صادرات و واردات موجب شده سیاست تک‌نرخی شدن ارز عملاً امکان‌پذیر نباشد. تولیدکنندگان داخلی برای ادامه فعالیت نیازمند ثبات ارزی‌اند، اما واردکنندگان کالاهای مصرفی و لوکس چنین ضرورتی را احساس نمی‌کنند. همین ناهمگنی در ساختار تجاری کشور، یکی از مهم‌ترین دلایل تداوم چندنرخی بودن ارز در اقتصاد ایران به شمار می‌رود.
*بازنویسی: تحریریه پژواک کارفرما
انتهای پیام