مروری بر پایگاه رصد رفاه ملی ایرانیان؛
دهک‌بندی خانوارها؛ معیارها و چالش‌های یک نظام پرابهام
دهک‌بندی خانوارها که مبنای حذف و پرداخت یارانه است، بر اساس داده‌های پایگاه رصد رفاه ایرانیان انجام می‌شود؛ پایگاهی که اطلاعات خام آن از منابع مختلف جمع‌آوری شده اما همچنان به دلیل نواقص آماری و شکاف شدید میان دهک‌ها، به‌ویژه فاصله نجومی دهک دهم با سایر گروه‌ها، محل ابهام و اعتراض است.
موضوع دهک‌بندی خانوارها بار دیگر با اجرای قانون حذف دهک‌های پردرآمد به یکی از بحث‌های داغ فضای مجازی و محافل عمومی تبدیل شده است. پرسشی که همواره تکرار می‌شود این است که: دهک‌بندی دقیقاً بر چه معیارهایی استوار است و خانوارها چگونه در گروه‌های درآمدی تقسیم می‌شوند؟
پاسخ رسمی به این پرسش به پایگاه رصد رفاه ملی ایرانیان بازمی‌گردد؛ سامانه‌ای که وظیفه دارد بر اساس داده‌های آماری، وضعیت مالی و اجتماعی خانوارها را ارزیابی و آنها را در دهک‌های مختلف قرار دهد.
سابقه دهک‌بندی و حذف یارانه‌ها
مطابق گزارش‌ها، از سال ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۸ مطالعات متعددی در پایگاه رفاه ایرانیان انجام شد که نتیجه آن حذف بخشی از خانوارها از فهرست یارانه‌بگیران بود. این روند در سال‌های بعد با تصمیم دولت و اصلاحات قانونی دستخوش تغییر شد و حتی برخی از خانوارها دوباره به چرخه یارانه بازگشتند.
با این حال، در بودجه‌های ۱۴۰۲، ۱۴۰۳ و اکنون ۱۴۰۴، بحث حذف دهک‌های بالای درآمدی همچنان پررنگ است؛ موضوعی که نه تنها قطعی نشده بلکه بلاتکلیفی و نارضایتی اجتماعی را نیز افزایش داده است.
معیارهای دهک‌بندی؛ از حساب بانکی تا خودرو
پایگاه رصد رفاه ملی برای تقسیم‌بندی خانوارها به داده‌های متنوعی متکی است:
- تراکنش‌های بانکی و شاخص‌های سامانه شاپرک
- مالکیت خودرو و ملک
- سوابق حقوق و دستمزد
- اطلاعات بورسی
- حمایت‌های اجتماعی و وضعیت سلامت
به گفته کارشناسان، برخی شاخص‌ها مانند بیماری‌های خاص، بازنشستگی یا سرپرستی خانوار توسط زنان به‌عنوان امتیاز مثبت در نظر گرفته می‌شود و می‌تواند بر میزان یارانه دریافتی تأثیر بگذارد.
شکاف نجومی میان دهک‌ها
بررسی داده‌های هزینه و درآمد سال ۱۴۰۳ نشان می‌دهد که از دهک اول تا نهم افزایش هزینه‌ها نسبتی خطی و ملایم دارد؛ فاصله هر دهک با دهک بعدی تنها ۲ تا ۵ میلیون ریال است. اما ناگهان در دهک دهم یک جهش نجومی رخ می‌دهد:
- دهک ۱: ۵,۹۱۹,۹۱۹ معادل پنج میلیون و ۹۱۹ هزار و ۹۱۹ ریال
- دهک ۲: ۹,۷۶۱,۸۸۸ معادل ۹ میلیون و ۷۶۱ هزار و ۸۸۸ ریال
- دهک ۳: ۱۲,۳۷۱,۶۹۷ معادل ۱۲ میلیون و ۳۷۱ هزار و ۶۹۷ ریال
- دهک ۴: ۱۶,۲۷۴,۸۸۸ معادل ۱۶ میلیون و ۲۷۴ هزار و ۸۸۸ ریال
- دهک ۵: ۱۷,۷۰۶,۵۱۳ معادل ۱۷ میلیون و ۷۰۶ هزار و ۵۱۳ ریال
- دهک ۶: ۱۹,۶۷۳,۱۶۶ معادل ۱۸ میلیون و ۶۷۳ هزار و ۱۶۶ ریال
- دهک ۷: ۲۲,۳۹۶,۰۹۷ معادل ۲۲ میلیون و ۳۹۶ هزار و ۹۷ ریال
- دهک ۸: ۲۷,۷۵۳,۸۸۶ معادل ۲۷ میلیون و ۷۵۳ هزار و ۸۸۶ ریال
- دهک نهم: ۳۳ میلیون ریال
- دهک دهم: ۶۳۲ میلیون ریال
این شکاف ۱۹ برابری بیانگر تمرکز شدید ثروت در دهک دهم است؛ گروهی که از الگوهای مصرفی متفاوت، دارایی‌های لوکس و سرمایه‌گذاری‌های کلان برخوردارند و اساساً در بازاری جداگانه از سایر دهک‌ها فعالیت می‌کنند.
حذف سه دهک پردرآمد؛ با چه پشتوانه‌ای؟
اگرچه حذف دهک دهم بر اساس شاخص‌های موجود تقریباً قطعی و قابل تشخیص است، اما درباره دهک‌های هشتم و نهم وضعیت پیچیده‌تر است. معیارهای فعلی به دلیل نواقص اطلاعاتی، قدرت کافی برای سنجش دقیق توان مالی این گروه‌ها را ندارند.
از سوی دیگر، حذف سه دهک بالای جامعه تنها حدود ۵ همت صرفه‌جویی برای دولت به همراه دارد، در حالی که دولت ماهانه بیش از ۲۵ همت یارانه نقدی پرداخت می‌کند. به این ترتیب همچنان بیش از ۲۰ همت بار مالی بر دوش دولت باقی خواهد ماند.
جمع‌بندی
دهک‌بندی خانوارها اگرچه با هدف عدالت اجتماعی و تخصیص درست یارانه‌ها دنبال می‌شود، اما ضعف در داده‌ها، نواقص آماری و فاصله نجومی دهک دهم با سایر گروه‌ها، این فرآیند را به یکی از پرچالش‌ترین موضوعات اقتصادی کشور بدل کرده است. کارشناسان معتقدند بدون شفافیت مالی و تکمیل بانک‌های اطلاعاتی، حذف یا بازتوزیع یارانه‌ها نمی‌تواند رضایت عمومی و عدالت واقعی را به همراه داشته باشد.
*بازنویسی: تحریریه پژواک کارفرما
انتهای پیام