چرا ایران نتوانست جایگاه خود در بازار جهانی پوشاک را تثبیت کند؟

صنعت نساجی و پوشاک ایران، یکی از قدیمی‌ترین و پرجمعیت‌ترین صنایع کشور، با نقش راهبردی در اقتصاد ملی، نه تنها در تأمین نیازهای اساسی جامعه اهمیت دارد، بلکه می‌تواند محرک توسعه صنعتی و اشتغال‌زایی باشد. با این حال، مشکلات ساختاری و مدیریتی طی سال‌های اخیر باعث شده تولیدکنندگان داخلی نتوانند جایگاه مؤثری در زنجیره جهانی ارزش به دست آورند.

بر اساس گزارش تازه اتاق بازرگانی تهران، صنعت نساجی ایران عمدتاً در تولید نخ و پارچه خام باقی مانده و حلقه‌های با ارزش افزوده بالا مانند طراحی، مد، بازاریابی و صادرات مغفول مانده‌اند. موانع اصلی شامل فرسودگی ماشین‌آلات، ضعف در نوآوری و برندینگ، نظام تعرفه‌ای ناکارآمد، قاچاق گسترده، پراکندگی تصمیم‌گیری، کمبود آموزش تخصصی و وابستگی به واردات مواد اولیه است.

این محدودیت‌ها باعث شده تمرکز صنعت بر تولید پایه و کم‌ارزش باشد، در حالی که کشورهایی مانند چین، ترکیه، ویتنام و بنگلادش با اتکا بر طراحی، نوآوری و برندسازی، جایگاه خود در بازار جهانی را تثبیت کرده‌اند. شکاف ایران در فناوری و نوآوری، از جمله در نساجی فنی، منسوجات هوشمند و بازاریابی دیجیتال، روزبه‌روز بیشتر شده است.

سه مرحله تحول فناورانه برای جبران این عقب‌ماندگی پیشنهاد شده است:

کوتاه‌مدت (۱ تا ۳ سال): بازسازی زیرساخت‌ها، افزایش بهره‌وری و آموزش نیروی انسانی.

میان‌مدت (۳ تا ۵ سال): توسعه نوآوری در محصول و فرآیند، حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان.

بلندمدت (۵ تا ۱۰ سال): دستیابی به رهبری فناورانه و حضور فعال در زنجیره جهانی ارزش.

پراکندگی نهادهای تصمیم‌گیر، نبود رگولاتور واحد و ضعف هماهنگی میان تولیدکنندگان و بازار، از دیگر مشکلات ساختاری است که توسعه صنعت را محدود کرده است. ایجاد نهاد فراگیر تنظیم‌گر می‌تواند سیاست‌ها را هماهنگ کرده، قاچاق را کنترل و همکاری میان تولیدکنندگان داخلی و شرکت‌های بین‌المللی را تسهیل کند.

سه سناریوی آینده برای صنعت نساجی ایران مطرح شده است: رکود و ادامه وضعیت فعلی، توسعه داخلی و تقویت بازار ملی، و رشد صادرات‌محور که با سرمایه‌گذاری هدفمند در فناوری، توسعه برندهای ملی و اصلاح سیاست‌های صنعتی قابل تحقق است.

به طور کلی، صنعت نساجی ایران با ظرفیت بالقوه بالا، در نقطه‌ای حساس قرار دارد و با مدیریت درست و سرمایه‌گذاری در نوآوری می‌تواند به موتور محرک توسعه اقتصادی و اشتغال در کشور تبدیل شود.

*بازنویسی: تحریریه پژواک کارفرما