کشت فراسرزمینی؛ راهحلی روی کاغذ یا راهبردی برای عبور از بحران آب؟
با تشدید بحران آب و افزایش فشار بر منابع داخلی، کشت فراسرزمینی به یکی از راهبردهای اصلی تأمین امنیت غذایی ایران تبدیل شده، اما نبود زیرساخت و برنامهریزی دقیق، آینده اجرای این سیاست را با ابهام روبهرو کرده است.
در شرایطی که ایران با بحرانهای پیدرپی کمآبی، کاهش بارش و محدودیت منابع خاک روبهروست، موضوع کشت فراسرزمینی بیش از هر زمان دیگری در مرکز توجه سیاستگذاران حوزه کشاورزی قرار گرفته است. کارشناسان معتقدند با تداوم روند فعلی، حفظ امنیت غذایی کشور بدون بهرهگیری از اراضی کشورهای دیگر دشوار خواهد بود؛ از این رو کشت فراسرزمینی بهعنوان یکی از ابزارهای کلیدی در برنامه هفتم توسعه مورد تأکید قرار گرفته است.
هدفگذاری ۲ میلیون هکتاری در برنامه هفتم
براساس تکلیف قانونی برنامه هفتم، وزارت جهاد کشاورزی موظف شده است دو میلیون هکتار از نیازهای کشاورزی کشور را از طریق تولید محصولات در خارج از مرزها تأمین کند. مسئولان این وزارتخانه میگویند این سیاست نهتنها به کاهش فشار بر منابع آبی داخلی کمک میکند، بلکه امنیت غذایی را در بلندمدت تقویت و وابستگی به واردات را کاهش خواهد داد.
غلامرضا نوری قزلجه، وزیر جهاد کشاورزی، با اشاره به گذشت بیش از یک دهه از طرح این ایده، اذعان میکند که بررسیهای انجامشده نشان میدهد نبود سازوکار مشخص، موجب شده کشت فراسرزمینی تاکنون بهصورت پراکنده و بدون نتیجه ملموس اجرا شود. او از تدوین دستورالعمل جامع برای این موضوع خبر داده و تأکید کرده است «رویههای گذشته پاسخگوی نیاز امروز کشور نیست».
از ایده تا اجرا؛ موانع جدی در مسیر توسعه
با وجود تصویب این سیاست، کارشناسان هشدار میدهند که تحقق اهداف بدون فراهمسازی زیرساختهای اقتصادی و لجستیکی ممکن نیست. رضا نورانی، رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی، معتقد است اجرای کشت فراسرزمینی صرفاً به کمبود آب داخلی محدود نمیشود و باید مجموعهای از متغیرها سنجیده شود؛ از جمله:
- قیمت تمامشده محصول در مقصد و مقایسه با بازار جهانی
- هزینه خرید یا اجاره زمین، ماشینآلات، نیروی کار و حملونقل
- ریسکهای ناشی از تحریمها و مبادلات مالی
- مزیت نسبی هر کشور در تولید محصول هدف
به گفته او، اگر این محاسبات بهصورت دقیق انجام نشود، ممکن است هزینه تولید در خارج از کشور از واردات مستقیم هم بیشتر شود؛ نتیجهای که انگیزه فعالان کشاورزی را بهطور کامل از بین خواهد برد.
کشورهای هدف؛ کشت روی خطوط جغرافیای جدید
طبق اعلام وزارت جهاد کشاورزی، تاکنون اسناد همکاری برای حضور ایران در کشورهایی مانند روسیه، ونزوئلا، قزاقستان و کنیا تدوین شده است. این کشورها از نظر اقلیمی، دسترسی به منابع آب و زمین مناسب، گزینههایی قابل اتکا برای تولید محصولات اساسی بهویژه غلات و نهادههای دامی تلقی میشوند.
نگاه فعالان بخش خصوصی: فرصت بزرگ یا امید واهی؟
پیمان عالمی، رئیس اتاق اصناف کشاورزی، با وجود حمایت کلی از طرح، معتقد است مشکلات مدیریتی در واردات کالاهای اساسی، هشداری جدی برای آینده این سیاست است. او میگوید:
«تا زمانیکه دولت و بانک مرکزی در سیاستهای تأمین نهاده و کالاهای استراتژیک هماهنگ نباشند، کشت فراسرزمینی نیز نمیتواند گرهی از مشکلات باز کند.»عالمی بر این باور است که این سیاست باید مکمل اصلاح ساختار تأمین کالاهای اساسی باشد، نه جایگزین همه مشکلات.
جمعبندی
ایران در کمربند خشک و نیمهخشک جهان قرار دارد؛ واقعیتی که هر سال با افت منابع آب و افزایش هزینه تولید کشاورزی خود را بیشتر نمایان میکند. کشت فراسرزمینی میتواند بخشی از نقشه راه آینده امنیت غذایی کشور باشد؛ اما تنها در صورتی که:
-دستورالعملهای اجرایی شفاف تدوین شود
-سرمایهگذاران بخش خصوصی جدی وارد میدان شوند
-هزینهها، ریسکها و ظرفیتهای کشور مقصد بهدقت ارزیابی شود
در غیر این صورت، این سیاست خطر آن را دارد که همچون بسیاری از طرحهای توسعهای، در حد شعار باقی بماند و فرصتهای طلایی برای حفظ منابع آب و تأمین پایدار غذا از دست برود.
*بازنویسی:تحریریه پژواک کارفرما
انتهای پیام