هوش مصنوعی در مسیر تحول بانکداری ایران

در سال‌های اخیر، هم‌زمان با شتاب جهانی در بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، استفاده از هوش مصنوعی به یکی از محورهای اصلی تحول در نظام مالی و بانکی ایران تبدیل شده است. این فناوری اکنون از حوزه‌هایی مانند اعتبارسنجی، احراز هویت غیرحضوری و مدیریت ریسک فراتر رفته و به عرصه‌هایی نظیر تجارت الگوریتمی، نظارت هوشمند و تصمیم‌سازی داده‌محور وارد شده است.

پیش‌بینی مؤسسات معتبر جهانی نشان می‌دهد تا سال ۲۰۳۰ بسیاری از بانک‌های بزرگ دنیا به‌طور کامل مبتنی بر هوش مصنوعی فعالیت خواهند کرد. ایران نیز در همین راستا، طراحی نقشه راه هوش مصنوعی در نظام بانکی را در دستور کار قرار داده و گام‌هایی عملی برای تطبیق با بانکداری مدرن برداشته است.

بر اساس تأکیدات برنامه هفتم توسعه، حرکت به سمت اقتصاد دیجیتال و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، یکی از مسیرهای اصلی خلق ارزش افزوده برای کشور عنوان شده است. در همین چارچوب، هوش مصنوعی به‌عنوان ابزاری کلیدی برای افزایش بهره‌وری، کاهش هزینه‌ها و بهبود کیفیت خدمات بانکی مورد توجه قرار گرفته است.

کاربردهای هوش مصنوعی در بانکداری، هم متوجه مشتریان و هم معطوف به خود بانک‌هاست. از یک‌سو، ارائه خدمات شخصی‌سازی‌شده و متناسب با رفتار مالی مشتریان امکان‌پذیر می‌شود و از سوی دیگر، بانک‌ها می‌توانند بر مبنای تحلیل کلان‌داده‌ها، تصمیمات دقیق‌تری در حوزه تسهیلات، سپرده‌ها، تضامین و طراحی محصولات مالی اتخاذ کنند.

در حوزه نظارت نیز، بانک مرکزی استفاده از ابزارهای فناورانه را به‌عنوان یکی از اولویت‌های خود دنبال می‌کند. حرکت از نظارت سنتی به سمت نظارت هوشمند و داده‌محور، امکان پایش دقیق‌تر شبکه بانکی را در تمامی لایه‌ها، از خدمات شعب تا عملیات بین‌بانکی، فراهم می‌کند.

برخلاف برخی نگرانی‌ها درباره حذف مشاغل بانکی، کارشناسان معتقدند هوش مصنوعی نه‌تنها موجب کاهش فرصت‌های شغلی نمی‌شود، بلکه با تنوع‌بخشی به خدمات و خلق مدل‌های جدید کسب‌وکار، زمینه توسعه مشاغل تخصصی را نیز فراهم خواهد کرد.

در این میان، بانک مرکزی نیز طراحی نقشه راه هوش مصنوعی در نظام بانکی را آغاز کرده و با همکاری نهادهایی مانند معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، در آستانه رونمایی از سکوهای نظارت هوشمند قرار دارد. احراز هویت غیرحضوری، یکپارچه‌سازی داده‌ها و توسعه سامانه‌های اعتبارسنجی از جمله اقدامات انجام‌شده در این مسیر است.

یکی از پروژه‌های مهم پیش‌رو، راه‌اندازی «سوییچ اعتباری» در شبکه بانکی است؛ سامانه‌ای که می‌تواند نقش کلیدی در یکپارچه‌سازی اعتبارسنجی مشتریان و بهبود تخصیص تسهیلات ایفا کند و زمینه ارائه خدمات مالی شخصی‌سازی‌شده را فراهم آورد.

در همین راستا، بابک حبیب‌زاده، سرپرست مدیریت کل نظارت احتیاطی کلان و فناورانه بانک مرکزی، از راه‌اندازی سامانه «ذی‌نفع» به‌عنوان یکی از دستاوردهای مهم هوشمندسازی نظارت بانکی یاد کرد. به گفته وی، این سامانه امکان نظارت پیشینی را فراهم کرده و در لحظه اعطای تسهیلات یا ایجاد تعهدات، از بروز تخلفات جلوگیری می‌کند.

وی تأکید کرد: سامانه «ذی‌نفع» با دسترسی به داده‌های تکمیلی از نهادهای مختلف، اجازه عبور از حدود مجاز تسهیلات را نمی‌دهد و نسبت به نظارت‌های پسینی، کارآمدتر و اثربخش‌تر است. هرچند مسیر دستیابی به نظارت کاملاً هوشمند هنوز ادامه دارد، اما حرکت از نظارت سنتی به سمت نظارت مؤثر و فناورانه آغاز شده است.

*بازنویسی:تحریریه پژواک کارفرما