رشد نجومی قیمت برنج ایرانی/ از سفره مردم تا بازار سرمایه‌ای

بازار برنج ایرانی در سال جاری همچنان پرنوسان است و قیمت‌ها با روند صعودی چشمگیری مواجه شده‌اند. ارقام ممتاز شمالی از حدود ۱۸۰ هزار تومان در اواخر سال گذشته به بیش از ۳۵۰ هزار تومان رسیده و در برخی موارد حتی از ۴۰۰ هزار تومان نیز عبور کرده است. کارشناسان دلیل این افزایش را ترکیبی از کاهش تولید به‌دلیل کم‌آبی، رشد هزینه‌های تولید، لغو محدودیت‌های واردات و افزایش تخلفات بازار می‌دانند؛ عواملی که برنج ایرانی را از کالای مصرفی به کالای سرمایه‌ای تبدیل کرده و خانوارها را به سمت برنج‌های خارجی سوق داده است.

سال زراعی گذشته، شالیزارهای شمال کشور با مشکلات جدی روبه‌رو بودند. کمبود بارش، محدودیت منابع آب و اجرای الگوی کشت جدید موجب کاهش سطح زیرکشت شد و برخی کشاورزان به‌دلیل افزایش هزینه‌های تولید از کشت برنج پرهزینه صرف‌نظر کردند. رئیس انجمن برنج ایران می‌گوید که برای جبران کسری تولید، واردات حداقل یک و نیم میلیون تن برنج خارجی نیاز است.

با وجود لغو ممنوعیت واردات در فصل برداشت، اثر ملموسی بر کاهش قیمت‌ها مشاهده نشده است. کارشناسان معتقدند که وقتی تولید داخلی کاهش یافته و هزینه‌ها افزایش یافته‌اند، واردات صرفاً نوسانات را موقت کنترل می‌کند و نمی‌تواند تعادل پایدار ایجاد کند.

وزیر جهاد کشاورزی نیز در واکنش به افزایش قیمت‌ها گفته است که بخشی از گرانی‌ها ناشی از واقعی شدن نرخ‌هاست و قیمت‌های دستوری گذشته دیگر پاسخگو نیستند. کنترل طولانی‌مدت دستوری قیمت‌ها، اکنون در برابر رشد تورم و هزینه‌های تولید شکست خورده است.

مصرف‌کنندگان نیز به‌تدریج الگوی خرید خود را تغییر داده‌اند. بسیاری از خانوارها خرید برنج ایرانی را محدود کرده و به سمت برنج خارجی ارزان‌تر رفته‌اند. برخی فروشندگان نیز برنج خارجی را در کیسه‌های برنج ایرانی بسته‌بندی می‌کنند یا ارقام مرغوب و ضعیف را با هم مخلوط می‌کنند تا با قیمت دستوری هماهنگ شود؛ اقدامی که نشان‌دهنده فشار بر بازار و تقلب‌های گسترده است.

فعالان صنف برنج معتقدند که قیمت واقعی برنج باید بر اساس هزینه‌های تولید و شرایط اقتصادی تعیین شود. قیمت‌های دستوری و فشار بر واردکنندگان برای خرید برنج ایرانی باعث شده فروشندگان ناچار به مخلوط کردن یا افزایش قیمت شوند. هم‌اکنون برنج‌های پرمحصول داخلی از حدود ۲۰۰ هزار تومان شروع و برنج‌های ممتاز شمالی به ۳۴۰ تا ۳۵۰ هزار تومان رسیده‌اند.

تغییرات قیمت برنج بر سبد خانوار نیز تاثیر گذاشته است. بسیاری از خانواده‌ها به‌دلیل افزایش قیمت‌ها، خرید ماهانه خود را محدود کرده و مصرف برنج ایرانی به مناسبت‌ها و موارد خاص کاهش یافته است. در کنار آن، سایر محصولات اساسی مانند گوشت، میوه و حبوبات نیز تحت فشار تورم و گرانی قرار دارند.

کارشناسان معتقدند که ماجرای برنج دیگر تنها به قیمت محدود نمی‌شود و این محصول اکنون در نقطه تلاقی اقتصاد، سیاست و فرهنگ قرار گرفته است. تا زمانی که مدیریت منابع آب و حمایت از کشاورزان به‌طور مؤثر اصلاح نشود، ثبات پایدار در بازار برنج شکل نخواهد گرفت و سفره خانوارها همچنان تحت فشار خواهد بود.

*بازنویسی: تحریریه پژواک کارفرما