بیمه اجباری،دو راهی جدید میان حمایت اجتماعی و اقتصاد پلتفرمی

گسترش کسب‌وکارهای آنلاین و نقش پررنگ آنها در رشد اقتصادی، به‌ویژه در چارچوب برنامه هفتم توسعه، موجب شده فعالیت پلتفرم‌های تاکسی اینترنتی مانند اسنپ، تپسی و ماکسیم به بخشی مهم از اقتصاد کشور تبدیل شود.

با وجود تلاش دولت و وزارت ارتباطات برای تقویت این زیست‌بوم، یکی از مسائل پرچالش این روزها، تعیین تکلیف بیمه تأمین اجتماعی رانندگان تاکسی‌های اینترنتی است؛ موضوعی که به محل جدال جدی میان مجلس، سازمان تأمین اجتماعی و فعالان اقتصاد دیجیتال تبدیل شده است.

ماده مورد مناقشه؛ الزام یا اختیار؟

چند روز پیش کمیسیون اجتماعی مجلس طرحی را تصویب کرد که بر اساس آن، همه رانندگان فعال در تاکسی‌های اینترنتی باید حق بیمه تأمین اجتماعی پرداخت کنند. مخالفان معتقدند این اقدام برخلاف نص صریح برنامه هفتم توسعه است؛ جایی که بیمه این رانندگان «اختیاری» اعلام شده است. این طرح نشانه‌هایی از تلاش برای جبران ناترازی سازمان تأمین اجتماعی دارد، اما فعالان صنعت معتقدند تبعات اقتصادی آن بسیار فراتر از اهداف اعلام‌شده خواهد بود.

افزایش هزینه سفر و کاهش درآمد رانندگان

به گفته فعالان این حوزه، بیمه اجباری به‌طور مستقیم هزینه‌های عملیاتی این ناوگان را بالا می‌برد. از آنجا که پلتفرم‌ها به‌طور قانونی کارفرما محسوب می‌شوند، احتمال انتقال هزینه بیمه به قیمت سفر زیاد است. اگر قیمت‌ها افزایش یابد، استفاده مردم از تاکسی‌های اینترنتی کاهش پیدا می‌کند و رانندگان با کمبود سفر و کاهش درآمد مواجه می‌شوند؛ موضوعی که به گفته فعالان بازار، می‌تواند اکوسیستم حمل‌ونقل آنلاین را در معرض آسیب جدی قرار دهد.

موضع اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی؛ مخالفت کامل با طرح مجلس

رضا الفت‌نسب، رئیس اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی، این طرح را هم برای رانندگان و هم برای مسافران زیان‌بار می‌داند. او تأکید می‌کند: این اقدام «به کل ناوگان ضربه می‌زند» و عملاً بسیاری از رانندگان، به‌ویژه بازنشستگان، را از سیستم خارج می‌کند.

بازنشستگان؛ بزرگ‌ترین گروه در معرض حذف

بخش قابل توجهی از رانندگان تاکسی‌های اینترنتی بازنشسته‌اند و برای جبران هزینه‌های زندگی وارد ناوگان شده‌اند. در صورت اجرای بیمه اجباری، مستمری آنها قطع می‌شود و ناچار به ترک فعالیت خواهند شد. خروج این گروه، کمبود راننده و افزایش استفاده از خودروهای شخصی را در پی خواهد داشت.

تهدید بازار کار و تولید؛ چرا بیمه اجباری می‌تواند اشتغال صنعتی را مختل کند؟

فعالان این حوزه هشدار می‌دهند بیمه اجباری باعث می‌شود افراد بسیاری ترجیح دهند تمام‌وقت در پلتفرم‌های حمل‌ونقل کار کنند؛ چون هم درآمدشان برقرار است و هم بیمه دریافت می‌کنند. این موضوع می‌تواند موجب کاهش گرایش جوانان به مشاغل تولیدی و صنعتی شود، آن هم در شرایطی که بسیاری از کارخانه‌ها با کمبود نیروی ماهر مواجه‌اند.

موضع دولت: مخالفت با اجبار و حمایت از مدل‌های اختیاری

در جلسه اخیر با رئیس‌جمهوری، فعالان این حوزه اعلام کردند اجرای این طرح بدون توجه به واقعیت‌های بازار به اقتصاد دیجیتال آسیب می‌زند. رئیس‌جمهوری و معاونت علمی نیز در این جلسه مخالفت ضمنی خود را با اجبار در بیمه رانندگان اعلام کرده‌اند.

دیدگاه پلتفرم‌ها؛ موافق بیمه، مخالف نحوه اجرای تأمین اجتماعی

مصطفی سیدحسینی، مدیرعامل تپسی، تأکید می‌کند: «ما با اصل بیمه مخالف نیستیم، با شیوه اجرای آن مشکل داریم.»

دو محور اصلی اختلاف پلتفرم‌ها با تأمین اجتماعی

۱. اجبار برای همه رانندگان؛ حتی کسانی که بیمه دارند

سازمان تأمین اجتماعی می‌گوید هر راننده حتی اگر کارمند، صاحب بیمه یا بازنشسته باشد، باید به‌عنوان «کارگاه دوم» حق بیمه پرداخت کند. این موضوع نه‌تنها هزینه‌ها را افزایش می‌دهد، بلکه رانندگان کم‌فعالیت (مثلاً کسانی که روزی یک سفر می‌گیرند) را از سیستم خارج می‌کند؛ رانندگانی که نقش مهمی در تعادل عرضه دارند.

۲. ممنوعیت دادن سفر به راننده فاقد تأیید بیمه

در مدل پیشنهادی تأمین اجتماعی، پلتفرم‌ها اجازه ندارند به راننده‌ای که عضو بیمه نیست سفر بدهند. این موضوع به کاهش شدید رانندگان و اختلال جدی در شبکه حمل‌ونقل آنلاین منجر می‌شود.

تعداد رانندگانی که واقعاً باید بیمه شوند چقدر است؟

طبق بررسی‌های انجام‌شده، کمتر از ۱۰ هزار نفر از رانندگان اسنپ و تپسی «تمام‌وقت» هستند و بیمه ندارند. پیشنهاد پلتفرم‌ها این است که فقط این گروه مشمول بیمه شوند و سهمی از مشوق‌ها صرف پرداخت حق بیمه آنها شود؛ راهکاری که کمیسیون عمران نیز با آن موافق بوده است.

استناد قانونی مخالفان اجبار

بر اساس بند «چ» ماده ۲۸ برنامه هفتم توسعه: رانندگانی که فاقد بیمه بازنشستگی هستند، «می‌توانند» از طریق سکوها بیمه شوند. واژه «می‌توانند» تأکید واضح بر اختیاری بودن دارد.

حرف تأمین اجتماعی؛ الزام قانونی و نگاه کارفرمایی به پلتفرم‌ها

مصطفی سالاری، مدیرعامل تأمین اجتماعی، تصریح کرده: «تمام رانندگان حمل‌ونقل باید بیمه شوند و پلتفرم‌ها کارفرما هستند.» او اعتقاد دارد که قانون تأمین اجتماعی صراحت دارد و رانندگانی که از مسیر حمل‌ونقل درآمد دارند، باید بیمه شوند؛ حتی اگر بخشی از هزینه به مردم منتقل شود.

چه باید کرد؟ راه‌حل‌های پیشنهادی برای اجرای منطقی بیمه

با توجه به تنوع رانندگان (تمام‌وقت، نیمه‌وقت، کارمند، بازنشسته)، کارشناسان پیشنهادهایی ارائه کرده‌اند:

۱. بازگشت به مدل بیمه اختیاری: رانندگانی که شغل اصلی‌شان رانندگی است و بیمه ندارند، تحت پوشش قرار گیرند.

2. مشارکت دولت در پرداخت سهم کارفرما : دولت می‌تواند بخشی از هزینه بیمه گروه‌های کم‌درآمد را تقبل کند.

3. طراحی مدل منعطف برای رانندگان کم‌کار: رانندگانی که کمتر از حد نصاب فعالیت می‌کنند نباید مجبور به ایجاد کارگاه دوم شوند.

4. تمرکز بر بیمه خویش‌فرمایی برای کاربرانی که تبعیت شغلی ندارند: مدلی شبیه پزشکان و مشاغل آزاد؛ فاقد اجبار و قابل انتخاب.

جمع‌بندی

بیمه رانندگان تاکسی‌های اینترنتی ضرورتی انکارناپذیر است؛ اما اجبار آن بدون توجه به واقعیت‌های بازار کار، تنها نتیجه‌اش کاهش راننده، افزایش هزینه سفر، فشار بر مردم و ضربه به اقتصاد دیجیتال خواهد بود. راهکار منطقی، اجرای مدل‌های اختیاری، هدفمند و منعطف است تا هم حمایت اجتماعی تأمین شود و هم چرخه حمل‌ونقل آنلاین دچار اخلال نشود.

*بازنویسی: پژواک کارفرما