۴۷ سال سیاست اشتباه/خودکفایی کشاورزی به بهای نابودی آب، خاک و امنیت غذایی
ایران به نقطه بحران بی‌سابقه آب رسیده است؛ کارشناسان می‌گویند دهه‌ها مدیریت نادرست و اتکا به بارش‌ها کشور را به مرز ورشکستگی آبی رسانده است.
یک پژوهشگر آب و محیط‌زیست با انتقاد از بی‌توجهی طولانی‌مدت مدیران به بحران آب، تأکید کرد که مسئولان باید پاسخ دهند چرا طی دهه‌های گذشته با وجود هشدارهای مداوم درباره رسیدن کشور به وضعیت کنونی، منابع مالی لازم برای توسعه ظرفیت شیرین‌سازی آب خلیج‌فارس و دریای عمان تأمین نشده است. به گفته او، اکنون تنها حدود یک درصد از آب شرب کشور از طریق شیرین‌سازی و انتقال آب دریا تأمین می‌شود، در حالی که عربستان بیش از ۷۰ درصد آب مصرفی خود را از این روش به‌دست می‌آورد.
این کارشناس با تشریح ابعاد بحران آب، اظهار کرد بیش از ۹۰ درصد آب تجدیدپذیر کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود؛ بخشی که به دلیل بهره‌وری بسیار پایین، حدود ۶۰ درصد آن در عمل هدر می‌رود. او همچنین به وضعیت نامطلوب شبکه توزیع آب شرب اشاره کرد و گفت تنها در تهران حدود یک‌چهارم آب شرب در لوله‌های فرسوده از بین می‌رود، در حالی که این شهر بدون برنامه‌ریزی لازم برای زیرساخت‌هایی مانند آب، ترافیک و حمل‌ونقل، از جمعیتی ۵ میلیون نفری به کلان‌شهری با حدود ۱۵ میلیون نفر تبدیل شده و اکنون با بحران‌های متعدد از جمله آلودگی هوا، ترافیک، فرونشست، گرانی، بیکاری و ساخت‌وساز در پهنه‌های گسلی مواجه است.
خودکفایی کشاورزی با هزینه نابودی آب و خاک
او با انتقاد از سیاست‌های ۴۷ سال گذشته در حوزه کشاورزی گفت تأکید بیش از اندازه بر خودکفایی بدون توجه به محدودیت‌های اقلیمی و منابع آب، در کنار سدسازی‌های متعدد، برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی و توسعه اشتغال آب‌محور، موجب تخریب خاک، کاهش کیفیت هوا و به‌خطر افتادن امنیت غذایی شده است.
بحرانی که ترکیب بحران‌ها آن را خطرناک‌تر می‌کند
به گفته این پژوهشگر، بحران آب تنها بخشی از چالش‌هاست و هنگامی خطرناک‌تر می‌شود که با مشکلات دیگر مانند فقر، نابرابری، بیکاری، تورم، فساد، کاهش اعتماد عمومی، مهاجرت نخبگان، نابودی تالاب‌ها و رودخانه‌ها و افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی همزمان شود. او تأکید کرد بحران‌هایی مانند فرونشست زمین و نابودی کمی و کیفی خاک غیرقابل بازگشت هستند، در حالی که بسیاری از خسارت‌های ناشی از کم‌آبی، هرچند با هزینه‌های زیاد، قابل جبران‌اند.
سدهای خشکیده و نگرانی از تأمین آب میلیون‌ها نفر
او با اشاره به اینکه بحران آب در بسیاری از استان‌ها و به‌ویژه تهران به اوج خود رسیده، افزود اکنون تعداد زیادی از سدهای کشور خشک یا نیمه‌خشک هستند و مشخص نیست پاسخگوی نیاز آبی میلیون‌ها نفر چه کسی خواهد بود.
اتکا به امید بارش، کشور را به خشکی رساند
این کارشناس یادآور شد که سال‌ها مدیریت ناکارآمد آب، همراه با اتکا به امید بارش‌های سالانه، باعث تشدید بحران شده است. خشک‌سالی‌های پی‌درپی، برداشت بیش از حد از منابع زیرزمینی، خشک شدن رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و تالاب‌ها و فرونشست زمین، پیامدهایی هستند که اکنون بخش خانگی، صنعت و کشاورزی را با مشکلات جدی روبه‌رو کرده‌اند. او افزود که سدسازی‌های بی‌رویه، انتقال‌های غیراصولی بین‌حوضه‌ای و کشت محصولات ناسازگار با اقلیم نیز وضعیت را وخیم‌تر کرده‌اند.
آیا باید تهران را تخلیه کرد؟
این کارشناس در واکنش به سخنان مطرح‌شده درباره احتمال تخلیه تهران در صورت نباریدن باران تا پایان آذر اظهار کرد: هیچ شهر، روستا یا منطقه‌ای برای اسکان بیش از ۱۵ میلیون نفر وجود ندارد. او پرسید اگر در سراسر کشور نیز بارش رخ ندهد، آیا باید کل ایران تخلیه شود؟
پرسش‌های بی‌پاسخ درباره اعتبارات
او تأکید کرد مسئولان باید توضیح دهند چرا طی سال‌های گذشته منابع لازم برای شیرین‌سازی آب دریا، توسعه تصفیه و بازیافت فاضلاب، و نوسازی شبکه‌های فرسوده آب تأمین نشده و چرا امروز تقصیر کمبود آب فقط متوجه مردم عنوان می‌شود. به گفته او، فرسودگی لوله‌ها موجب هدررفت بیش از یک‌چهارم آب تهران و بسیاری از شهرهاست.
لزوم پیوستن به کنوانسیون‌های جهانی آب
وی با اشاره به ناتوانی ساختاری در مدیریت منابع آب افزود اکنون لازم است کشور به کنوانسیون‌های جهانی مرتبط با آب بپیوندد و از فناوری‌ها و تجربیات بین‌المللی برای کاهش مصرف و افزایش بهره‌وری کمک بگیرد.
بازچرخانی آب؛ موثرترین ابزار برای پایداری
این پژوهشگر بازچرخانی آب را مؤثرترین راه‌حل برای مدیریت بحران دانست و توضیح داد که در تهران، که بیش از نیمی از مصرف آن در حوزه شرب، بهداشت و فضای سبز است، بازچرخانی می‌تواند فشار زیادی از روی منابع شرب بردارد. او گفت کشورهایی مانند آلمان و ژاپن آب را تا ۱۵ تا ۲۰ بار در چرخه مصرف نگه می‌دارند و این تجربه نشان می‌دهد که بازچرخانی تنها یک روش فنی نیست، بلکه استراتژی بقا در اقلیم‌های خشک است.
شیرین‌سازی آب دریا؛ راهکار بلندمدت
او دومین راهکار مهم را شیرین‌سازی و انتقال آب دریا دانست؛ روشی که کشورهای خشک منطقه مانند امارات، قطر، عربستان و حتی اسرائیل از آن برای حل بخش بزرگی از مشکلات آبی خود استفاده کرده‌اند.
ضرورت صرفه‌جویی ۲۰ درصدی
به گفته این کارشناس، به دلیل وابستگی گسترده اشتغال به کشاورزی و پیامدهای اقتصادی هرگونه کاهش سطح زیر کشت، تنها راهکار فوری و قابل اجرا برای عبور از شرایط فعلی، صرفه‌جویی حدود ۲۰ درصدی مردم در مصرف آب است.
راه‌حل نهایی: واقع‌بینی و تعامل با جهان
او در پایان تأکید کرد که برای کاهش آثار بحران‌های مرتبط با آب، برق، گاز و بنزین، لازم است اصلاحات واقعی انجام شود و کشور به سمت تعامل با جهان، رفع تحریم‌ها، پیوستن به استانداردهای بین‌المللی مالی، کاهش هزینه‌های غیرضروری و شایسته‌سالاری حرکت کند.
*بازنویسی: تحریریه پژواک کارفرما
انتهای پیام