بحران نظافت در تهران/نتیجه حذف اتباع افغان یا ضعف مدیریت شهری؟

مشکل اصلی نظافت کلانشهر تهران در سیاست‌گذاری است، نه صرفا در نبود کارگر. شهرداری تهران سال‌هاست سیستم جذب و نگهداری نیروی خدماتی بومی را جدی نگرفته است.

به گزارش تجارت نیوز، بر اساس آمارهای رسمی سالانه بیش از ۵۰ هزار نفر بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند و حالا معضل نظافت شهرها هم به معضل آلودگی هوا اضافه شده است. مساله اینجاست که شاید بسیاری از شهرهای کشور از جمله شهرهای شمالی با معضل نظافت شهری مواجه بوده‌اند اما حالا این بحران به پایتخت هم کشیده شده است. بر اساس آمارهای جهانی تهران از لحاظ زیستی میان ۱۷۳ شهر دنیا رتبه ۱۶۳ را دارد.

هر چند مهدی بابایی، عضو شورای شهر، «انتقادها مربوط به نظافت تهران را یک بازی سیاسی – تبلیغاتی در آستانه انتخابات شورای شهر» می‌داند اما مساله مهم آن چیزی است که شهروندان با آن مواجهه مستقیم دارند. در واقع بحران نظافت پایتخت از زمانی شروع شد که اتباع افغانستانی غیرمجاز از کشور اخراج شدند. این اخراج‌ها باعث شد تا بر اساس آمارهای رسمی ۲۵ درصد از ظرفیت پاکبان‌های تهران خالی بماند.

بنابر اخبار رسمی و غیررسمی بخش بزرگی از کارگران خدمات شهری تهران را اتباع افغانستان تشکیل می‌دادند؛ نیروهایی که با وجود سختی کار، ساعات طولانی کار و دستمزد پایین، ستون فقرات سیستم نظافت شهری محسوب می‌شدند. بر اساس آمار غیررسمی، تا پیش از سال ۱۴۰۳ حدود ۴۵ تا ۵۰ درصد نیروهای خدماتی مناطق مختلف تهران از میان اتباع افغان بودند. با اجرای سیاست‌های جدید در خصوص خروج اتباع فاقد مجوز اقامت، ناگهان بخش زیادی از این نیروها از چرخه کار خارج شدند و شهرداری برای جایگزینی آنان با کمبود شدید نیرو روبه‌رو شد. این کمبودها بیشتر در مناطق مرکزی و جنوبی تهران که هم تراکم ساختمان‌ها بیشتر و هم میزان زباله تولید شده، زیاد است به مشکلی لاینحل تبدیل شده است.

انباشت زباله در تهران از تکذیب تا واقعیت

کافی است در ساعات ابتدایی یا نزدیک غروب سری به خیابان‌های مرکزی و جنوبی شهر تهران بزنید تا با مخزن‌های انباشته از زباله مواجه شوید. مخزن‌هایی که این روزها بیشتر از آنکه از سوی نیروی خدماتی شهرداری پاکسازی شود، بیشتر به دست زباله‌گردها مورد واکاوی قرار می‌گیرد و باعث آلودگی بیشتر خیابان‌ها و کوچه‌ها می‌شود.

نبود نیروی خدماتی به تعداد مناسب حالا به چالشی تبدیل شده که هم چهره شهر را نازیبا کرده و هم سلامت شهروندان را به خطر می‌اندازد. از سوی دیگر معضل دیرینه تهران را که وجود موش‌ها در خیابان‌ها و جوی‌های پایتخت بود را یک بار دیگر به رخ می‌کشد.

مشکل اصلی نظافت کلانشهر تهران در سیاست‌گذاری است، نه صرفا در نبود کارگر! / شهرداری تهران سال‌هاست سیستم جذب و نگهداری نیروی خدماتی بومی را جدی نگرفته است. محمد میراحمدی، کارشناس مدیریت شهری، در این باره به تجارت‌نیوز می‌گوید: مشکل اصلی نظافت کلانشهر تهران در سیاست‌گذاری است، نه صرفا در نبود کارگر. شهرداری تهران سال‌هاست سیستم جذب و نگهداری نیروی خدماتی بومی را جدی نگرفته است.

هیچ طرح جایگزینی برای خروج کارگران افغان نداشتیم

او می‌افزاید: کارگران افغان در سخت‌ترین شرایط کار می‌کردند، اما ما هیچ طرح جایگزینی برای خروج آن‌ها نداشتیم. وقتی نیروی کار ارزان را از سیستم حذف می‌کنید، باید بلافاصله ساختار پرداخت، رفاه و جذب نیرو را بازطراحی کنید. کاری که شهرداری متأسفانه انجام نداده است.

واگذاری پیمان‌های خدماتی به پیمانکاران غیرمتخصص عامل تشدید این وضعیت بوده است

این کارشناس مدیریت شهری اظهار می‌دارد: ضعف در برنامه‌ریزی منابع انسانی و واگذاری پیمان‌های خدماتی به پیمانکاران غیرمتخصص، عامل تشدید این وضعیت بوده است. بسیاری از شرکت‌های پیمانکار نیز به استفاده از نیروی افغان وابسته بودند و حالا با خروج آن‌ها، حتی قادر به اجرای تعهداتشان نیستند.وقتی تصمیم ملی برای اخراج اتباع غیرمجاز گرفته شد، شهردار تهران باید شرایط جایگزینی سریع این نیروها را فراهم می‌کرد

محمد میراحمدی نقش شهردار در بحران نظافت شهر تهران را نیز بی‌تاثیر ندانسته و می‌گوید: در واقع وقتی تصمیم ملی برای اخراج اتباع غیرمجاز گرفته شد این وظیفه بر عهده شهردار تهران بود که با توجه به عواقب این تصمیم‌گیری، شرایط جایگزینی سریع این نیروها را فراهم می‌کرد.از سال 1401 تاکنون روند استخدام و به کارگیری نیروی خدمات شهری در شهرداری تهران سیر نزولی داشته است

او می‌افزاید: مساله اینجاست که از سال 1401 تاکنون روند استخدام و به کارگیری نیروی خدمات شهری در شهرداری تهران سیر نزولی داشته است. سال 1401 تعداد نیروی‌های خدمات شهری فعال در مناطق 22 گانه تهران 12 هزار نفر بود اما این آمار در سال 1402 به 10 هزار و 800 نفر کاهش یافت و این آمار در پایان سال 1403 به 8 هزار و 500 نفر رسید.

چهره خاکستری پایتخت نتیجه کم‌توجهی به شان نیروی خدماتی است

محمد میر احمدی تاکید می‌کند: بحران نظافت تهران پس از خروج اتباع افغان، نشانه‌ای از یک ضعف ساختاری در مدیریت شهری است. وابستگی به نیروی کار ارزان، نبود طرح‌های جایگزین، واگذاری پیمانکاری بی‌ضابطه و کم‌توجهی به شأن نیروی خدماتی، همه دست به دست هم داده تا امروز پایتخت درگیر چهره‌ای خاکستری و ناپاک شود.

او در پایان می‌افزاید: اگر شهرداری به سرعت سیاست‌های جذب و حمایت از نیروی کار داخلی را بازنگری نکند، خطر گسترش آلودگی و کاهش کیفیت زیست شهری در فصل‌های آینده بسیار جدی خواهد بود.