آغاز بکارگیری هوش مصنوعی در ایمنی صنایع ایران از کرمان

استفاده از هوش مصنوعی در فرآیندهای مختلف بخش تولید از جمله مباحث مطرح شده در سال‌های اخیر میان مهندسان و کارشناسان بخش تولید بوده است؛ در عین حال بسیاری از این کارشناسان تولید و مهندسان، ایمنی نیروی کار و ایمنی محیط کار را نیز بخشی از روند تولید می‌دانند که باید در آن سرمایه‌گذاری کرد. انبوه حوادث کار در محیط‌های مختلف گویای این واقعیت است که در بخش ایمنی نیز باید از فناوری‌های جدید استفاده کرد و در این زمینه، ایران که کشوری با سابقه قابل توجه در زمینه تعدد حوادث کار و ضعف و نارسایی در بازرسی‌هاست، می‌تواند از این فناوری نوین استفاده قابل توجهی داشته باشد.

رشد فناوری‌ها در دو بخش سخت‌افزارها و نرم‌افزارهای مجهز به هوش مصنوعی به حدی است که در سال جاری میلادی (۲۰۲۵) سازمان جهانی کار شعار خود را «بهره‌گیری از هوش مصنوعی در ایمنی کار» اعلام کرده است. این شعار گویای آن است که این ظرفیت در سطح جهانی وجود دارد که هم نرم افزارهای تحلیلی در زمینه هوش مصنوعی و هم ابزار و اشیاء و البسه‌ای که سخت‌افزارهای هوش مصنوعی روی آن سوار شود، اینک در دسترس انسان قرار داشته می‌تواند امنیت خود و محیط را حفظ کند.

همزمان با سازمان جهانی کار، «ITUC» (کنفدراسیون بین المللی اتحادیه‌های کارگری) نیز یک کارزار سراسری برای بهره‌گیری از هوش مصنوعی در حوزه ایمنی طی هفته گذشته برگزار کرد که مورد استقبال قرار گرفت.

این مطالبه (بهره‌گیری از هوش مصنوعی در حوزه ایمنی) البته در ایران نیز وجود دارد. بسیاری از کارشناسان حوزه ایمنی ایران بر این باور بودند که اگر گازسنج‌ها و یا ابزارهای رصد کننده در معادن خاصی مثل معدنجوی طبس یا برخی واحدهای تولیدی پتروشیمی حادثه‌خیز کشور یا حتی البسه نیروی کار ساختمانی وجود داشت، تا چه میزان از طریق پایش‌ها و تحلیل‌ها و کنترل‌گری‌های هوش مصنوعی، قربانیان کمتری در حوزه حوادث کار داشتیم.

در ایران اما باتوجه به برخی مشکلات در واردات تجهیزات و همچنین ضعف علمی در شناخت و کاربرد هوش مصنوعی به نسبت بسیاری از کشورهای توسعه یافته، و ضعف تاریخی در حوزه ایمنی کار، این پیش‌بینی وجود داشت که استفاده از فناوری‌های هوش مصنوعی در عرصه ایمنی بسیار دیرتر از دیگر کشورها به ایران برسد و در صورت تولید یا واردات قطعات یا نرم افزارهای مجهز به هوش مصنوعی به کشور نیز، زیرساخت‌های استفاده از آن وجود نداشته و مسائل مهم‌تری به نسبت فقدان هوش مصنوعی ایمنی کارگران ایمنی را تقویت خواهد کرد و هوش مصنوعی در این شرایط اساسا اولویت ایمنی کشور نخواهد بود.

با وجود ذهنیت‌های مذکور در زمینه هوش مصنوعی، اما فعالان حوزه ایمنی و بهداشت حرفه‌ای کار را جدی‌تر گرفته و در ماه‌های اخیر خود را برای ورود به عرصه بهره‌گیری از هوش مصنوعی آماده ساختند. در خلال همایش‌های ۲۸ آوریل (هشتم اردیبهشت روز جهانی ایمنی کار) در ایران مطالبه تسهیل بهره‌گیری از هوش مصنوعی و ضرورت آموختن کار با فناروی‌های آن توسط مهندسان و صاحب‌نظران و افسران HSE و بهداشت حرفه‌ای مطرح شده بود تا اینکه در یکی از همایش‌های استانی حوزه ایمنی که در آن به بحث هوش مصنوعی و تاثیر آن بر توسعه ایمنی و بهداشت حرفه‌ای اشاره شد، خبری منتشر گشت که تا حدی تعجب جمع قابل توجهی را به خود جلب کرد.

با رونمایی برخی فناوری‌های نرم افزاری و سخت افزاری مسلح به هوش مصنوعی در یک مجتمع تولید مس در شهر بابک استان کرمان، کار مشترک یک شرکت حوزه بهداشت حرفه‌ای و مدیریت بخش ایمنی و بهداشت حرفه‌ای آن مجتمع دولتی موفق شدند با سرمایه‌گذاری مشترک صورت گرفته و کار کارشناسی شده، به ابزارهای کنترل‌گر ایمنی از طریق فناوری هوش مصنوعی دست پیدا کرده و برای اولین بار در ایران هوش مصنوعی را در فضاهای حادثه‌خیز کار و برای ارتقای ایمنی و بهداشت حرفه‌ای کارگران بکار بگیرند.

مهدی خالویی (مسئول پروژه و مدیر یک شرکت خصوصی حوزه ایمنی و بهداشت حرفه‌ای) با اشاره به موفقیتی که در این زمینه در کشور رقم خورده، اظهار کرد: در حوزه وارد ساختن فناوری جدید به حوزه‌های مختلف تولیدی و اقتصادی، سنگ بزرگ علامت نزدن است. ما برای رسیدن به نقطه C از نقطه A، باید حتما از نقطه B عبور کنیم. شعار ما نمی‌تواند رشد فناوری روز باشد اما از نظر سخت‌افزار و نرم‌افزار امکان بهره‌گیری از فناوری مهمی مثل هوش مصنوعی نداشته باشیم. ما امکان گسترش این طرح در ابعاد ملی برای بهره‌گیری از هوش مصنوعی در بخش‌های مختلف ایمنی و بهداشت حرفه‌ای کار و کارگاه را داریم؛ اما به این ترتیب می‌توانیم امروز اعلام کنیم که دست کم از نقطه A به نقطه B رسیدیم!

وی افزود: ما موفق شدیم در استان کرمان اولین صنعتی که در کل منطقه خاورمیانه اقدام به پایش برخط از طریق هوش غیرانسانی بطور مرتب انجام می‌دهد را در هفته کارگر رونمایی کنیم. این پایش آنلاین فقط به بحث ایمنی و بهداشت حرفه‌ای که کار اصلی آن است، کمک نمی‌کند بلکه به خود فرآیند تولید نیز کمک‌رسانی می‌کند. ما هم در زمینه ساخت تجهیزات سخت افزاری متصل به هوش مصنوعی و هم نرم افزارهای دارای رابط کاربری با هوش مصنوعی امروز مشکلی نداریم و اگر با کسر تجهیزات یا نرم‌افزار مواجه باشیم نیز، در وارد کردن آن به کشور هم مشکل خاصی نخواهیم داشت.

خالویی ادامه داد: ما خوشحالیم که شرکت میزبان در شهر بابک از این طرح استقبال و فوراً آن را نصب و بکارگیری کرد. ایده‌ها و طراحی‌ها و کار از ما بوده و پذیرش و سرمایه‌گذاری و هزینه و خرید از شرکت میزبان در استان کرمان بوده و بدون این همکاری موفق به چنین دستاوردی نمی‌شدیم. البته شرکت‌ها و نهادهای دیگری نیز پس از این برای استفاده از هوش مصنوعی در بخش‌های مختلف ایمنی خود استقبال کرده و به ما درخواست همکاری دادند. این تازه در مرحله آزمون و خطاست که این استقبال صورت گرفت. ما سه نرم‌افزار و یک سخت‌افزار مجهز به هوش مصنوعی رونمایی کردیم که باعث شد از مجموعه‌هایی مثل مس سرچشمه، فولاد گلگهر و سایر شرکت‌های استان کرمان استقبال صورت گیرد.

این کارشناس حوزه ایمنی و بهداشت حرفه‌ای اظهار کرد: همکاران ما می‌دانند که چه میزان از هزینه‌های پایش‌های ایمنی و بهداشت حرفه‌ای و خطاهای انسانی احتمالی با این فناوری کاهش خواهد یافت و با احتساب کاهش هزینه و زمان در حوزه ایمنی و با محاسبه اینکه چه میزان حوادث کار در نتیجه این فناوری کاهش پیدا می‌کند، برای شرکت‌ها صرفه‌جویی می‌شود. ما این امکان را داریم که از هوش مصنوعی در صنایع پیچیده‌تر پتروشیمی و پالایشی نیز استفاده کنیم. شرکت‌هایی که تصور می‌کنند کارشان به قدری پیچیده است که هوش مصنوعی نمی‌تواند در آن ورود کند، قطعاً نیروهای ذی نفعی دارند که از ورود این فناوری متضرر خواهند شد و در نهایت هزینه بنگاه خود را افزایش می‌دهند!

این مدیر شرکت حوزه ایمنی و بهداشت حرفه‌ای تاکید کرد: استفاده از تجهیزات نوین و پردازش هوش مصنوعی دو پیامد اصلی دارد. اول اینکه کاهش هزینه کنترل را به شدت پایین می‌آورد و دوم اینکه خطای انسانی کمتر و اطلاعات نزدیک به واقعیت ایجاد می‌کنند. بنابر تجربه دیده‌ایم که اطلاعات غلط در حوزه ایمنی و خطای افسر ایمنی اغلب باعث شده که هزینه‌های البسه ایمن و تجهیزات حفاظت فردی ما ۵۰ درصد بیش از حد متعارف باشد. برای مثال با به کارگری در شرایطی که حساسیت صوتی بالا نبوده گوشی ایمنی دادیم که به دلیل نشنیدن صدای خودروی سنگین جان خود را در برخورد از دست داده و هزینه سنگینی (علاوه بر هزینه تهیه گوشی‌ها) به شرکت وارد کرده است. این بیشتر بخاطر اطلاعات و دیتای اشتباه بوده است. خطای اندازه‌گیری انسان و خطای کالیبره نبودن دستگاه‌های ایمنی‌سنج و آلاینده‌سنج سنتی، همه از محدودیت‌هایی است که استفاده از فناوری‌های جدید هوش مصنوعی را واجب می‌کند. ما با ۱۰ درصد آن ۵۰ درصد هزینه، با آنلاین کردن رصد پایش عوامل زیان آور، هزینه خود را تا یک پنجم در بحث رصد ایمنی کاهش می‌دهیم.

وی با انتقاد ازعدم فرهنگ‌سازی در میان مدیران شرکت‌ها و مدیران دولتی و کارشناسان ایمنی در زمینه اهمیت و منافع بکارگیری هوش مصنوعی در ایمنی و بهداشت کار گفت: در سطوح میانی و بالا هنوز مقاومت‌های ناشی ازعدم آگاهی میان مدیران وجود دارد. ضمن اینکه این نگرانی که استفاده از هوش مصنوعی ما را نسبت به افسران ایمنی و کارشناسان ایمنی و بهداشت حرفه‌ای صنایع از بین می‌برد، اشتباه است. ورود هوش مصنوعی تنها جنس کار متخصصین ایمنی و بهداشت حرفه‌ای و افسران HSE را تغییر می‌دهد. آن‌ها از افرادی در میدان به افراد تحلیل‌گر داده بدل می‌شوند و به نوعی اپراتوری و کاربری از هوش مصنوعی به وظیفه آن‌ها اضافه شده و برخی وظایف زمان‌گیر و طاقت فرسای دیگرشان کاهش می‌یابد. بسیاری از کارشناسان HSE و OHS ما از این پس بجای بازدید حضوری، باید دیتاها و اطلاعات و گزارش هوش مصنوعی را پردازش کرده و باتوجه به راهبردهای ایمنی و سیاست‌ها و اهداف مجموعه، برای هوش مصنوعی وظیفه تعریف کرده و نظارت کنند.

خالویی تصریح کرد: اطلاعات هوش مصنوعی در حوزه ایمنی تنها در دست افسران و کارشناسان ایمنی قرار ندارد و اطلاعات آن در اختیار بخش تولید نیز قرار می‌گیرد و آن‌ها نیز در فرآیند تعمیرات، اورهال تجهیزات، نصب و راه اندازی می‌توانند از این فناوری استفاده کرده به کمک تولید بیایند. کارشناس تعمیرات شرکت نیز با استفاده از همین اطلاعات می‌تواند عیب‌یابی کرده و بسیاری از خطاها را رفع کند. خود این دوباره به کاهش حوادث کار منجر می‌شود. این دیگر هنر خود مدیران شرکت‌هاست که با اطلاعات خام بدست آمده از تحلیل هوش مصنوعی در کدام بخش از تولید استفاده و با ابتکار خود چندین گام در کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری و تولید به پیش بروند.

در این زمینه محمد گیلیاردی (مسئول ایمنی مجتمع تولید مس در شهر بابک کرمان) درباره اقدام صورت گرفته اظهار کرد: استفاده از هوش مصنوعی در همه حوزه‌ها وجود دارد و بهداشت حرفه‌ای و ایمنی نیز مشمول بهره‌گیری از این فناوری جدید است. آنچه در مجتمع شهربابک درحال استفاده است، شامل جنبه داده‌های سلامت شغلی افراد است، امکان جستجوی هوشمند قرار دادیم. ضمن اینکه سنجش‌گرهای خود را مجهز به هوش مصنوعی ساختیم. ما داده‌های بزرگ (بیگ دیتای) واحد خود را با کمک همکاران خود در شرکت‌های ایمنی و بهداشت حرفه‌ای ساماندهی کرده و استفاده از هوش مصنوعی را در آن انجام دادیم.

وی افزود: انجام این اقدام در یک واحد بزرگ در استان کرمان کار آسانی نبود و یکسال به طول انجامید. ما یک بخش از این فعالیت را بطور کامل راه اندازی کردیم و مابقی بخش‌ها درحال تست و نصب است. ما استفاده از هوش مصنوعی را در بخش فاوا و فناوری اطلاعات خود مجموعه نیز علاوه بر حوزه ایمنی داشتیم که با همین امکانات بوده و عواید آن محدود به حوزه ایمنی نبوده است. آنالیز تصاویر و فیلم‌ها، تحلیل رفتار نیروهایی که ایمنی را که بنابر رصد تصویری ایمنی را رعایت نمی‌کنند، همگی توسط این فناوری قابل بررسی و نشانه‌گذاری است.

گیلیاردی با اجتناب ناپذیر دانستن رشد بکارگیری هوش مصنوعی در صنعت گفت: دیگر نمی‌توان صنعتی را تصور کرد که از هوش مصنوعی در آینده نزدیک استفاده نکند و ما نیز نباید عقب بمانیم. ما در این زمینه شاید نیاز به حمایت مالی دولت نداشته باشیم. صنایع پتروپالایشی ما در ایران پایه ایمنی و بهداشت حرفه‌ای کشور هستند و باید پیشتازتر از صنایع معدنی در این حوزه باشند. احتمالا آن‌ها نیز در این زمینه تلاش‌هایی را در ماه‌های اخیر داشتند و بسیار امیدواریم اخبار خوب دوستان و همکاران ما در بخش صنایع حوزه انرژی نیز منتشر شود؛ اما آنچه دولت می‌تواند برای گسترش بکارگیری این فناوری‌ها در ایمنی و تولید برای کشور انجام دهد، بیش از حمایت مالی، بحث قانون‌گذاری و الزام‌سازی است که امیدواریم در این زمینه نیز مسئولان به اهمیت جایگاه انقلاب هوش مصنوعی در فناوری و صنعت نائل آمده باشند تا در این مسیر حرکت قابل توجهی کنند.