چالش اقتصادی دانشگاه‌ها: کاهش دانشجو، بودجه محدود و پیامدهای مدرک‌گرایی
گسترش بی‌ضابطه دانشگاه‌ها، کاهش دانشجویان و کمبود بودجه، بسیاری از مؤسسات را به مسیر مدرک‌گرایی کشانده است؛ اکنون ورود رئیس جمهور به مسئله دانشگاه پیام نور می‌تواند نوید ساماندهی جدی آموزش عالی باشد.
در یکی از مراکز استان‌ها، طی کمتر از ۲۰ کیلومتر، حدود ۱۰ واحد دانشگاهی شامل دانشگاه‌ها، مؤسسات آموزش عالی، مراکز علمی‌کاربردی، دانشگاه آزاد و واحدهای پیام نور سر برآورده‌اند. این تصویر کوچک نشان‌دهنده گسترش کمی و پراکنده آموزش عالی در ایران است؛ توسعه‌ای که زمانی راهکاری برای پاسخ به نیازهای فوری و تب مدرک‌گرایی بود، اکنون خود به چالشی جدی تبدیل شده است.
مُسکّنی که بحران ساخت
پس از انقلاب و با موج جمعیت دهه ۶۰، گسترش دانشگاه‌ها به عنوان راهی برای تأمین نیازهای کوتاه‌مدت مطرح شد. اما امروز، کاهش جمعیت دانشجویی، تغییر الگوی اشتغال و کم‌شدن تمایل جوانان به ادامه تحصیل، این سیاست را به بحرانی طولانی‌مدت تبدیل کرده است.
آمایش آموزش عالی؛ روی کاغذ باقی ماند
تدوین سند آمایش آموزش عالی با هدف تجمیع و ادغام مؤسسات پراکنده، با مشکلات اجرایی مواجه شد. به گفته علی باقر طاهری‌نیا، دبیر ستاد علم و فناوری شورای عالی انقلاب فرهنگی، نگاه بخشی مدیران محلی و نمایندگان مجلس مهم‌ترین عامل توقف پیگیری این سند بوده است.
صندلی‌های خالی و فشار مالی بر دانشگاه‌ها
کاهش متقاضیان کنکور از ۱.۷ میلیون به ۹۰۰ هزار نفر و افت ۳۰ درصدی جمعیت دانشجویی، فشار مضاعفی بر دانشگاه‌ها وارد کرده است. بودجه آموزش عالی طی یک دهه اخیر تقریباً نصف شده و حتی دانشگاه‌های بزرگ را نیز تحت فشار قرار داده است.
مدرک‌گرایی؛ راه فرار دانشگاه‌ها
برای جبران مشکلات مالی، برخی دانشگاه‌ها به سمت پذیرش بدون ضابطه دانشجوی شهریه‌پرداز و تمرکز بر مدرک‌گرایی حرکت کرده‌اند. نمونه اخیر، جذب دانشجویان ایرانی در واحدهای بین‌المللی دانشگاه پیام نور مانند اربیل و نخجوان است، که برخلاف قوانین، مشکلاتی در صدور مدارک و آزمون جامع ایجاد کرده است.
پیام نور زیر ذره‌بین رئیس جمهور
مسعود پزشکیان، اوایل آبان‌ماه، عملکرد دانشگاه پیام نور و فرهنگیان را بررسی کرد و گفت: «هدف دانشگاه پیام نور آموزش حین خدمت و مهارت‌افزایی بود، اما امروز به ارائه‌کننده مدرک تبدیل شده است.» رئیس جمهور نیز در صفحه شخصی خود بر بازگشت دانشگاه‌ها به مأموریت اصلی و مهارت‌محوری تأکید کرده است.
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس
بر اساس مطالعه مرکز پژوهش‌های مجلس، دانشگاه پیام نور با ۲۷۵ شعبه داخلی بیشترین تعداد شعبه را در میان دانشگاه‌های باز جهان دارد، اما نسبت دانشجو به استاد ۱۰۰ و نسبت دانشجو به کارمند ۳۶ است. این داده‌ها نشان می‌دهند که دانشگاه با وجود اساسنامه آموزش باز و از راه دور، از استانداردهای دانشگاه‌های مشابه فاصله گرفته است.
بازگشت به مأموریت‌ها، مسیر آینده دانشگاه‌ها
تحول دانشگاه‌ها نیازمند تمرکز بر تجاری‌سازی پژوهش، توسعه فناوری و همکاری با صنعت است. قدم اول، مأموریت‌محوری و اجرای واقعی سند آمایش آموزش عالی است تا منابع دولتی بهینه استفاده شود و دانشگاه‌ها بتوانند نقش واقعی خود در حل مسائل کشور را ایفا کنند.
*بازنویسی:تحریریه پژواک کارفرما
انتهای پیام