خوزستان را با اقتصاد «دریا‌پایه» از فقر نجات دهیم/خوزستان با ۳۰۰ کیلومتر ساحل، محروم از گردشگری دریایی

اقتصاد آبی یا Blue Economy مفهومی جهانی است که بر استفاده پایدار از ظرفیت‌های دریاها، رودخانه‌ها و سایر منابع آبی برای رشد اقتصادی و توسعه جوامع تأکید دارد. در ایران نیز در سال‌های اخیر، مقام معظم رهبری و دولت بارها بر ضرورت توسعه دریا‌محور تأکید کرده‌اند و حتی سیاست‌های کلی توسعه دریا‌پایه به سه قوه و مجمع تشخیص ابلاغ شده است.

اما پرسش اصلی این است که خوزستان، با این همه ظرفیت منحصر به‌فرد، چرا هنوز سهم قابل توجهی از اقتصاد دریا ندارد؟

ظرفیت‌های متنوع اما مغفول

مجتبی گهستونی، پژوهشگر و روزنامه‌نگار حوزه گردشگری و میراث‌فرهنگی، در گفت‌وگویی تأکید می‌کند که استان خوزستان از نظر موقعیت جغرافیایی و زیرساخت‌های بالقوه، در ردیف استان‌هایی‌ست که می‌تواند سهم عمده‌ای از اقتصاد دریا‌محور کشور را در اختیار بگیرد.

او می‌گوید: خوزستان با داشتن هفت بندر تجاری، رودخانه‌های پرآب، ده‌ها کارگاه کشتی‌سازی و سواحلی متصل به آب‌های آزاد، همه مؤلفه‌های لازم برای شکوفایی اقتصاد آبی را دارد. اما هنوز نتوانسته‌ایم این مؤلفه‌ها را به اشتغال، گردشگری، صادرات و ارزآوری واقعی تبدیل کنیم.

از جمله ظرفیت‌های شاخص این استان می‌توان به جزیره مینو، خور موسی، تالاب بین‌المللی شادگان، بندرهای ماهشهر، هندیجان و اروندکنار اشاره کرد. مناطق یادشده نه‌تنها از نظر اکولوژیکی و زیست‌محیطی غنی‌اند، بلکه پتانسیل بالایی در جذب گردشگر، پرورش آبزیان، حمل‌ونقل دریایی و حتی دیپلماسی اقتصادی دارند.

حلقه گمشده توسعه

در سال‌های گذشته طرح‌هایی مانند پارک ساحلی آبادان، اسکله تفریحی جزیره مینو، ساحل‌سازی اروند صغیر و تورهای آبی در اروندکنار و خرمشهر کلید خوردند؛ اما بسیاری از این پروژه‌ها یا نیمه‌تمام باقی ماندند یا در حد شعار اجرایی شدند.

گهستونی در این‌باره می‌گوید: فقط در ایام نوروز، گردشگری دریایی کمی جان می‌گیرد. آن‌هم نه به خاطر برنامه‌ریزی مستمر، بلکه بیشتر به شکل مقطعی و نبود اسکله‌های استاندارد، هتل‌ها، رستوران‌های ساحلی، ناوگان گردشگری دریایی، راهنمایان آموزش‌دیده و اپراتورهای گردشگری، همه از موانع اصلی توسعه‌اند.

سهم صفر از بوم‌گردی ساحلی

در حالی‌که در قشم و چابهار صدها واحد بوم‌گردی فعال شده‌اند و گردشگری محلی در این مناطق رونق گرفته، خوزستان با تمام پتانسیل دریایی خود، از این حوزه سهمی ندارد. نبود سرمایه‌گذار، عدم حمایت دولتی و بی‌توجهی به فرهنگ گردشگری دریایی در استان، باعث شده مردم محلی هنوز نتوانند از مزایای اقتصاد دریا بهره‌مند شوند.

ظرفیتی برای ۷۵۰۰ شغل مستقیم

بر اساس گزارش‌های رسمی، توسعه کامل ۱۷ سایت گردشگری دریایی در استان، می‌تواند زمینه اشتغال مستقیم بیش از ۷۵۰۰ نفر را فراهم کند. علاوه بر آن، فعال‌سازی ظرفیت‌های شیلاتی، کشاورزی دریایی، پرورش میگو و آبزیان در قفس، نه‌تنها اشتغال‌زایی بلکه ارزآوری نیز در پی دارد.

گهستونی معتقد است، خوزستان ظرفیت تولید بیش از ۵۰ هزار تن میگوی پرورشی دارد، اما زیرساخت لازم برای این کار هنوز فراهم نشده. گونه‌هایی مثل سیباس، شانک و هامور در همین آب‌ها قابلیت تکثیر دارند ولی اغلب توجهی به این نشده است.

بی‌برنامگی در حکمرانی دریایی

یکی دیگر از چالش‌های اصلی، نبود ساختار منسجم برای حکمرانی در حوزه اقتصاد دریا است. بیش از ۳۵ نهاد ملی و محلی در این حوزه نقش دارند، اما پراکندگی تصمیم‌گیری‌ها، عملکرد جزیره‌ای و تعارض منافع، باعث کند شدن فرآیند توسعه شده است.

شبکه‌های اجتماعی و گردشگری دیجیتال؛ غایب بزرگ

با وجود پیشرفت‌های دیجیتال، هنوز از شبکه‌های اجتماعی و پلتفرم‌های تخصصی برای معرفی گردشگری آبی خوزستان استفاده جدی نشده است. در حالی‌که برخی استان‌ها با ویدیوها، کمپین‌ها و همکاری با اینفلوئنسرها، گردشگری خود را رونق داده‌اند، در خوزستان تنها چند تور نوروزی دیده می‌شود.

پیشنهادها و راه‌حل‌ها

برای فعال‌سازی اقتصاد آبی در خوزستان، مجموعه‌ای از اقدامات ضروری است:

تدوین برنامه جامع توسعه گردشگری آبی با مشارکت دولت، بخش خصوصی و جوامع محلی

سرمایه‌گذاری در ساخت اسکله‌های تفریحی، پلاژ، بوم‌گردی و ناوگان گردشگری دریایی

آموزش نیروی انسانی بومی در حوزه گردشگری و راهنمایی تورهای دریایی

بهره‌گیری از شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه شیلات، انرژی‌های نو، لجستیک دریایی و مدیریت مناطق ساحلی

تعریف مشوق‌های مالیاتی و اعتباری برای سرمایه‌گذاران بخش خصوصی

راه‌اندازی اپلیکیشن‌ها و پلتفرم‌های دیجیتال برای معرفی و فروش بسته‌های گردشگری دریایی استان

جمع‌بندی

خوزستان با موقعیت جغرافیایی ممتاز، سواحل متنوع، بنادر فعال، ظرفیت‌های زیست‌محیطی و منابع شیلاتی، می‌تواند به یکی از قطب‌های اصلی اقتصاد دریا در کشور تبدیل شود. اما تا زمانی‌که هماهنگی میان نهادها، عزم مدیریتی، سرمایه‌گذاری واقعی و فرهنگ‌سازی میان مردم محلی شکل نگیرد، این فرصت به تهدید تبدیل خواهد شد.

کارشناسان هشدار می‌دهند، اقتصاد دریا‌پایه صرفاً یک شعار نیست، بلکه می‌تواند نجات‌دهنده اقتصاد استان باشد.

با توجه به وضعیت موجود، لازم است در سطح استانی و ملی برنامه‌ریزی راهبردی برای توسعه اقتصاد دریا‌محور صورت گیرد. نهادهای تصمیم‌گیر و برنامه‌ریز باید از حالت منفعل خارج شوند و با ارائه طرح‌های جامع توسعه مناطق ساحلی، مسیر را برای جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی هموار کنند. یکی از پیشنهادهای کارشناسان، تدوین طرح جامع آمایش سرزمین در حوزه دریایی خوزستان است که بتواند پتانسیل‌های واقعی استان را شناسایی کرده و بر اساس اولویت‌بندی، زمینه تخصیص منابع و تعریف پروژه‌ها را فراهم آورد.

همچنین، راه‌اندازی نهادهایی مانند اتاق فکر اقتصاد آبی با حضور متخصصان دانشگاهی، فعالان صنعت گردشگری، نمایندگان بنادر، شرکت‌های دانش‌بنیان و جوامع محلی، می‌تواند در تدوین سیاست‌های منطبق با واقعیت‌های بومی بسیار مؤثر باشد. تجربه موفق برخی کشورهای آسیایی در بهره‌برداری از اقتصاد آبی، نشان داده که بدون مشارکت فعال بخش خصوصی و مردم، توسعه پایدار ممکن نیست.

یکی دیگر از الزامات اساسی در این مسیر، توسعه حمل‌ونقل دریایی برای جابه‌جایی مسافران و کالاها میان بنادر استان است. چنین شبکه‌ای می‌تواند ضمن تسهیل در تجارت منطقه‌ای، زیرساخت گردشگری دریایی را نیز تقویت کند. هم‌اکنون نبود مسیرهای کشتیرانی محلی یکی از ضعف‌های اصلی در گردشگری آبی استان به‌شمار می‌رود.

از طرفی، تقویت آموزش‌های فنی و تخصصی در حوزه اقتصاد دریا‌محور باید در اولویت قرار گیرد. راه‌اندازی دوره‌های تخصصی راهنمای تور دریایی، مدیریت گردشگری ساحلی، بازاریابی دیجیتال در حوزه گردشگری و حتی پرورش آبزیان در مراکز فنی و حرفه‌ای می‌تواند به تربیت نیروی انسانی ماهر برای توسعه این حوزه کمک کند.

نکته دیگر، بحث دیپلماسی منطقه‌ای و بهره‌گیری از ظرفیت‌های خلیج فارس است. موقعیت جغرافیایی خوزستان در مجاورت مرزهای آبی، امکان ارتباط مستقیم با کشورهای حاشیه خلیج فارس را فراهم کرده است. استفاده از این مزیت می‌تواند به رونق صادرات، تبادل فرهنگی، جذب گردشگر خارجی و تقویت دیپلماسی اقتصادی کمک کند.

در نهایت، باید به مسئله محیط زیست نیز توجه ویژه‌ای داشت. توسعه اقتصاد آبی نباید به قیمت تخریب منابع طبیعی باشد. رعایت اصول پایداری زیست‌محیطی، استفاده از فناوری‌های نوین در مدیریت پسماندهای دریایی، ایجاد مناطق حفاظت‌شده و نظارت مستمر بر فعالیت‌های ساحلی، از ملزومات یک توسعه موفق است.

اگر همه این اقدامات به‌صورت منسجم، هدفمند و با همکاری واقعی نهادها و بخش خصوصی پیگیری شود، خوزستان نه‌تنها از عقب‌ماندگی خارج خواهد شد، بلکه می‌تواند به الگویی برای توسعه دریا‌محور در کشور تبدیل شود.