چرا بانک‌ها از جهش دلار خوشحال می‌شوند؟ سودی که ممکن است یک‌شبه دود شود
مرور صورت‌های مالی بانک‌ها نشان می‌دهد که از سال ۱۴۰۱ تا ۱۴۰۳ بخش بزرگی از سود آنها نه از تسهیلات و کارمزد، بلکه از «تسعیر ارز» و «ارزش‌گذاری دارایی‌های ارزی» به دست آمده است؛ سودی دفتری که نقد نمی‌شود و با یک تغییر در نرخ ارز می‌تواند ناپدید شود.
بانک‌ها در حالت عادی باید از محل وام‌دهی، سپرده‌ها و کارمزد خدمات بانکی سودآوری کنند، اما در شرایط تورمی و نوسانات شدید نرخ دلار، هر جهش ارزی ارزش دفتری دارایی‌ها و مطالبات ارزی را بالا می‌برد و در قالب «سود تسعیر» در صورت‌های مالی ثبت می‌شود. نتیجه این فرآیند، صورت‌های مالی‌ای است که پر از سود اسمی است؛ سودی که لزوماً به جریان نقدینگی واقعی تبدیل نمی‌شود.
بررسی ترازنامه‌ها نشان می‌دهد جهش ارز از چهار مسیر به سود بانکی بدل می‌شود:
۱. دارایی‌های ارزی خالص: اگر دارایی‌های ارزی بانک از بدهی‌های ارزی بیشتر باشد، هر درصد رشد دلار تقریباً به همان میزان سود تسعیر ایجاد می‌کند.
۲. مطالبات ارزی از مشتریان: وام‌ها و تعهدات ارزی با رشد دلار به‌طور ریالی گران‌تر می‌شوند و سود دفتری می‌سازند.
۳. سرمایه‌گذاری‌های ارزپایه و صادراتی: سهام یا اوراق شرکت‌های دلاری در ارزش ریالی جهش می‌کنند، حتی اگر این سود تحقق نیافته باشد.
۴. بازار اوراق دولتی ارزپایه: تغییر نرخ ارز و تنزیل ارزش این اوراق را بالا می‌برد و سود دفتری ایجاد می‌کند.
اما این سودها «پایدار» نیستند. در صورت ثبات یا افت نرخ ارز، همان سود می‌تواند به زیان تبدیل شود. نمونه‌سازی در صورت‌های مالی چند بانک بزرگ نشان می‌دهد طی سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ سهم سودهای ارزی به ۴۰ تا ۶۰ درصد رسیده است؛ در حالی که جریان نقد عملیاتی (CFO) هم‌راستا با سود نبوده و همین موضوع کیفیت پایین سود را نشان می‌دهد.
کارشناسان هشدار می‌دهند اتکای بانک‌ها به سودهای غیرنقدی تبعات کلانی برای نظام بانکی دارد:
- تقسیم سود بر مبنای سود تسعیر فشار نقدینگی را بالا می‌برد.
- انگیزه بانک‌ها برای بهبود خدمات و اعتباردهی کاهش می‌یابد و «اکسپوژر ارزی» جایگزین سود عملیاتی می‌شود.
- با تثبیت نرخ ارز، سودهای بادآورده به‌سرعت تبخیر شده و ترازنامه بانک‌ها وارد زیان می‌شود.
محمد بیات، کارشناس اقتصادی، می‌گوید: «بانک‌ها سود حسابداری می‌گیرند اما جریمه سرمایه‌ای نه. اگر مقررات تقسیم سود ارزی محدود شود و سرمایه نظارتی بر گپ ارزی مطالبه شود، انگیزه‌ها اصلاح خواهد شد.» او سه نشانه برای تشخیص بانک سالم از بانک «ارزی» معرفی می‌کند: حاشیه سود بهره باثبات، درآمد کارمزدی واقعی و جریان نقد مثبت متناسب با سود.
به اعتقاد کارشناسان، راه‌حل پایدار برای این وضعیت، شفاف‌سازی صورت‌های مالی، محدودیت تقسیم سود بر مبنای سودهای ارزی، مدیریت دارایی‌های ارزی و تقویت درآمدهای کارمزدی است؛ وگرنه تا زمانی که دلار می‌تازد، «نوسان ارز» کالای سودآور بانک‌ها باقی خواهد ماند، اما با یک چرخش بازار، همین سودها می‌تواند یک‌شبه بر باد رود.
* بازنویسی: تحریریه پژواک کارفرما
انتهای پیام